१. यौन र अध्यात्म – आध्यात्मिक प्रगतिको सम्बन्धमा ‘यौन सबन्ध’ तथा ‘ब्रह्मचर्य’

यौनको विषय सामाजिक मानदण्ड र नैतिक वर्जितहरूमा डुबेको छ। धेरै सम्प्रदायहरूले आफ्ना अनुयायीहरूमा विभिन्न प्रतिबन्धहरू व्यक्त गर्छन् जब यौन कुरा आउँछ, कहिलेकाहीँ यौन कार्यलाई पापसँग बराबरी मान्दछ। तैपनि के यौन र अध्यात्मको विशेष गरी आध्यात्मिक उन्नतिको सम्बन्धमा कुनै सम्बन्ध छ? के यौन वा हस्तमैथुनले आध्यात्मिक प्रगतिलाई कम गर्न सक्छ? यस विषयलाई लिएर विभिन्न दृष्टिकोणहरू छन्।

तान्त्रिक यौन मार्फत आध्यात्मिक वृद्धि जस्ता विषयहरूमा केन्द्रित धेरै लेखहरू छन्। केही मानिसहरू तान्त्रिक सेक्सलाई जादु अमृतको रूपमा हेर्छन् जसले यौन आनन्दमा प्राप्त हुनुको साथ-साथै  आध्यात्मिक वृद्धि प्रदान गर्दछ। अर्कोतर्फ, केही आध्यात्मिक मार्गहरूले ब्रह्मचर्यलाई आध्यात्मिक प्रगतिको लागि आधारभूत आवश्यकताको रूपमा वकालत गर्छन्। संसारका केही प्रमुख धर्महरूले आफ्ना पुजारीहरूलाई ब्रह्मचारी हुनु आवश्यक छ, तर के यो प्रतिबन्धले पुजारीहरूलाई उनीहरूको आध्यात्मिक वृद्धिमा मद्दत गर्छ? धेरै मानिसहरूले हामीलाई सेक्स र हस्तमैथुन र यौन र आध्यात्म बीच कुनै सम्बन्ध छ कि छैन भन्ने बारे SSRF को ‘लाइभ च्याट’ कार्यक्षमता मार्फत प्रश्नहरू सोध्छन्। तिनीहरू अत्यधिक यौन विचारहरू र आवेगहरूको गुनासो गर्छन् र सोध्छन् कि यो उनीहरूको आध्यात्मिक मार्गमा बाधा हुनेछ। यस लेखमा, हामी आध्यात्मिक प्रगतिको परिप्रेक्ष्यबाट सेक्स र अध्यात्मको विषयको अन्वेषण गर्छौं।

२. ब्रहमचर्य र आध्यात्मिक प्रगति बीचको सम्बन्ध बुझ्नको लागि आधारभूत आध्यात्मिक अवधारणाहरु

जीवनको उद्देश्य  दुईटा छन्,

1. प्रारब्ध तथा लेन-देनको हिसाब पूर्ण गर्न र,
2. ईश्वर प्राप्तिको लागि आध्यात्मिक रुपमा बढ्ने

धेरैजसो मानिसहरूको लागि, जीवन उतार-चढावहरूको शृङ्खला हो, जुन प्रारब्धको साथ जन्म लिन्छन्न्। औसत व्यक्तिका गतिविधि र विचारहरू प्रायः सांसारिक जीवनमा केन्द्रित हुन्छन्। समाजमा बहुसंख्यक मानिसहरु आफ्नो जागिर, प्रतिभा, पैसा, शक्ति, सम्बन्ध, आदि विभिन्न माध्यमहरू मार्फत खुशी प्राप्त गर्न कोसिस गर्दछ। विभिन्न सांसारिक गतिविधिहरू मध्ये, यौन गतिविधिले अधिकतम मात्रामा सांसारिक सुख दिने भनेर चिनिन्छ। यसले व्यक्तिलाई शारीरिक र भावनात्मक रूपमा पूर्ण अनुभवमा डुबाउँछ। दुर्भाग्यवश, सांसारिक अनुभवहरूको साथ, जुनसुकै कुराले खुशी दिन्छ, त्यो नहुदाँ वा नपाउँदा त्यसले दु:ख दिने क्षमता राख्दछ। तदनुसार, अत्यधिक सन्तोषजनक यौन सम्पर्कबाट प्राप्त हुने खुशी पनि एक पटक कार्य समाप्त भएपछि अल्पकालिक हुन्छ।

अर्कोतर्फ, साधक भनेर चिनिने संसारको जनसंख्याको एक सानो प्रतिशत छ। त्यस्ता मानिसहरू (साधकहरू) भौतिक संसारले दिने चीजहरू भन्दा अधिकको खोजिमा हुन्छन्। आध्यात्मिक दृष्टिले, उनीहरू परम अनुभवको पछि लाग्छन् जुन ईश्वर-प्राप्ति या सर्वभौमिक चेतनासँग एक हुनु हो। यो आध्यात्मिक अवस्था प्राप्त गर्दा, एक साधकले निरन्तर आनन्द र शान्तिको अनुभव गर्दछ, जुन खुशीको एक अत्यन्त उत्कृष्ट रूप हो र जुन कुनै बाहिरी उत्तेजनामा निर्भर हुँदैन। साधकको आध्यात्मिक यात्रामा सुरुमा परमात्मा-साक्षात्कारको अनुभव एउटा विचार मात्र हुन्छ। उसले अनुभव गरेको छैन र यो केवल एक अवधारणा हो। यद्यपि, एक साधकले आध्यात्मिक यात्राको अन्त्यमा यस्तो अनुभव उसलाई पर्खने वाचाको साथ आध्यात्मिकता अभ्यास गर्दछ। प्रारम्भिक चरणहरूमा जब एक साधकले साधना सुरु गर्दछ, उसले अक्सर सकारात्मक आध्यात्मिक अनुभवहरू प्राप्त गर्दछ जुन उसले गरेको प्रयासहरू भन्दा असमान रूपमा अधिक हुन्छ। भगवानले साधकलाई उनीहरूको आध्यात्मिक यात्रामा प्रोत्साहित गर्न त्यस्ता अनुभवहरू दिनुहुन्छ। यसरी साधकले यस्ता सकारात्मक अनुभवहरू र मनको स्थिर अवस्था प्राप्त गरिरहन अझ धेरै प्रयासहरू गर्छ। साधकहरूले आध्यात्मिक साधनामा प्रयास गर्न थालेपछि उनीहरूले आफ्नो आध्यात्मिक यात्रामा ईश्वरलाई अधिकाधिक महसूस गर्न थाल्छन्। आध्यात्मिक अभ्यास गरेर उनीहरूले उत्कृष्ट र दीर्घकालीन सकारात्मक अनुभवहरू प्राप्त गर्दा, सांसारिक जीवनको आकर्षण (उनको ५ इन्द्रिय, मन र बुद्धिप्रति लगाव)  र यसले प्रदान गर्ने सबै चीजहरू (यौन अनुभवहरू सहित) बिस्तारै आफ्नो पकडबाट कम हुन थाल्छ।

यस लेखलाई अझ राम्ररी बुझ्नको लागि, हामी निम्न लेखहरू र आध्यात्मिक अवधारणाहरूसँग परिचित हुन सुझाव दिन्छौं।

• जीवनको उद्देश्य 
• मनुष्य कुन घटकले बनेको छ ? 
• साधक को हुन्? 
• आध्यात्मिक स्तर के हो र के ले आध्यात्मिक प्रगति हुन्छ? 
• आध्यात्मिक अभ्यासको ६ मूलभूत सिद्धान्तहरु 
• कुण्डलिनी के हो र कुण्डलिनी जागरणको प्रक्रिया कसरी हुन्छ?

यस पृष्ठभूमिको साथ आउनुहोस् मानिसहरुको यौन सम्बन्ध, ब्रहम्चर्य, आध्यात्मिक विकाश बारेमा केही सामान्य प्रश्नहरु हेरौं।

३. तान्त्रिक सेक्स र आध्यात्म बीच कुनै सम्बन्ध छ?

तान्त्रिक सेक्स एक शब्द हो जुन पश्चिममा धेरै लोकप्रिय भएको छ। तर, यसमा मानिसहरुको चासो मुख्यतया आफ्नो यौन जीवन अधिक राम्रो बनाउनको लागि हुन्छ। वास्तवमा, तान्त्रिक सेक्समा, अभ्यासकर्ताहरूले आध्यात्मिक उपचार र/वा आध्यात्मिक वृद्धिको लागि यौन ऊर्जाको च्यानलाइजिङ गर्ने/दोहन गर्ने उद्देश्यका लागि सेक्समा संलग्न हुन सिक्छन्। यो एक गुरु को स्तर मा एक आध्यात्मिक मार्गदर्शक को मार्गदर्शन मा गर्नु सबै भन्दा राम्रो हुन्छ। दुर्भाग्यवश, वर्तमान समयमा यस प्रकारका अभ्यासहरू सिकाउने तथाकथित गुरुहरू सहि गुरुहरू हुँदैन्न्। आध्यात्मिक अनुसन्धान मार्फत, यो पर्दाफास भयो कि धेरै थोरै मानिसहरू, अर्थात् 1/1000 मानिसहरूले यी प्रविधिहरू प्रयोग गरेर आध्यात्मिक प्रगति गर्न सक्छन्। यस्ता प्रविधिले ५ इन्द्रिय, मन र बुद्धि र सांसारिक जीवनप्रतिको लगाव बढाउने प्रवृत्ति भएकाले अधिकांश मानिसको पतन हुने गर्दछ। यही कारणले गर्दा यस्ता अभ्यासहरू प्रायः तिनीहरूले पालना गर्दैनन् जो साँचो रूपमा आध्यात्मिक विकास खोजिरहेका हुन्छन्।

४. के साधक यौन गतिविधिबाट टाढा रहि ब्रह्मचारी अपनाउनु पर्छ?

सुरुमा, कृपया ध्यान दिनुहोस् कि यौन वा ब्रह्मचर्यबाट परहेज आध्यात्मिक अभ्यास सुरु गर्नको लागि आवश्यक छैन। यद्यपि, साधकको आध्यात्मिक यात्रामा यस प्रश्नको जवाफ दिँदा विचार गर्नुपर्ने केही पक्षहरू छन्।

1. यौन क्रियाकलापमा संलग्नता
2. यौनसम्पर्क गर्दा निस्कने ऊर्जा
3. आध्यात्मिक मार्ग

१.यौन क्रियाकलापमा संलग्नता

आध्यात्मिक विकासको अर्थ अनिवार्य रूपमा आफ्नो ५ इन्द्रिय, मन र बुद्धिलाई पार गर्नु र आत्मा वा ईश्वर सिद्धान्तलाई एउटैमा अनुभव गर्नु/पहिचान गर्नु हो। यसको अर्थ आफ्नो तल्लो आत्म (अर्थात्, भौतिक शरीर, मनोवैज्ञानिक भावनाहरू र बुद्धि) बाट अलग हुनु हो र आफ्नो उच्च आत्मा, जुन आत्मा हो र जसका गुणहरू परम सत्य, पूर्ण चेतना र परमानंदलाई पहिचान गर्नु हो। आध्यात्मिक उन्नतिको चाहना भए पनि, निरन्तर सांसारिक इच्छाहरूप्रतिको लगाव नछोड्दा आध्यात्मिक यात्रामा बाधा उत्पन्न हुन्छ। यौन क्रियाकलापमा तल्लीन हुँदा पनि मानिसलाई सांसारिक इच्छाहरूमा बाँध्ने आसक्तिहरू सिर्जना गर्न सकिन्छ र त्यसैले व्यक्तिको आध्यात्मिक विकासमा बाधाहरू खडा हुन्छन्।

महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि सही साधनाको साथसाथै साधनामा सच्चा प्रयास गर्दा सांसारिक जीवनको यो लगाव स्वतः कम हुन्छ र आसक्ति कम गर्न कुनै अतिरिक्त प्रयास गर्नु पर्दैन। यदि यौन प्रतिको लगाव अत्याधिक छ भने समाधानको लागि धारा ८ हेर्नुहोस् – यदि कुनै साधकलाई यौन लत छ वा अत्यधिक यौन विचार छ भने उसले के गर्नुपर्छ?

२. यौन र आध्यात्मको सम्बन्धमा यौनको समय निस्कने ऊर्जा

यस्तो मानिन्छ छ कि यौनमा संलग्न हुनाले व्यक्तिको अत्यावश्यक ऊर्जालाई कम गर्छ जुन आध्यात्मिक विकासको लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ। वास्तवमा, यो त्यस्तो होइन। प्राणिक ऊर्जा विभिन्न स्वैच्छिक र अनैच्छिक गतिविधिहरुमा प्रयोग गरिन्छ। कुनै पनि शारीरिक गतिविधि भन्दा बढी, मस्तिष्क व्यक्तिको महत्त्वपूर्ण ऊर्जाको सबैभन्दा बढी प्रयोगकर्ता हो। एक साधकको मामलामा, यौनमा संलग्न भएपछि, एक साधक आफ्नो आध्यात्मिक साधनामा अगाडि बढ्न सक्छ र आफ्नो साधना जारी राख्न सक्छ। अत्यावश्यक ऊर्जामा कुनै उल्लेखनीय कमी हुँदैन जसले साधकलाई आफ्नो आध्यात्मिक अभ्यास जारी राख्नबाट रोक्छ।

कहिलेकाहीँ मानिसहरूले केही विशिष्ट आध्यात्मिक मार्गहरूबाट योगीहरूको मार्गदर्शन अनुसार स्खलनलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्छन्। तर औसत साधकको लागि यस तरिकाको यौन इच्छा दबाउन अनुशंसा हुन नदिनु यसले व्यक्तिलाई अझ बढी यौन विचारहरूबाट असन्तुष्ट छोड्न सक्छ। यदि कुनै व्यक्तिले आफूलाई स्खलन वा चरम उत्तेजित हुन दिने हो भने, उसको/उनको यौन विचारहरू सामान्यतया कम हुनेछ र उसले/उनको आध्यात्मिक अभ्यासलाई नयाँ उत्साहका साथ जारी राख्न सक्षम हुनेछ।

३. साधकको आध्यात्मिक मार्गको सम्बन्धमा यौन र आध्यात्म

साधकले अनुसरण गर्ने आध्यात्मिक मार्ग पनि उनीहरूको जीवनमा ब्रह्मचर्यको महत्त्वमा निर्णायक कारक हुन सक्छ। हठयोग जस्ता आध्यात्मिक मार्गका लागि यौन र अध्यात्म बीचको सम्बन्ध छ अर्थात् ब्रह्मचर्य पालन गर्नु बढी महत्त्वपूर्ण हुन सक्छ किनकि यो मार्गको प्रकृति हो।

तर, भक्ति मार्ग (भक्तियोगा), ज्ञानको मार्ग (ज्ञानयोग) वा गुरुको अनुग्रहको मार्ग (गुरुकृपायोग) जस्ता अन्य मार्गहरू अभ्यास गर्ने साधकको अवस्थामा ब्रह्मचर्य अभ्यास महत्त्वपूर्ण छैन।

संक्षेपमा, यस प्रश्नको जवाफको लागि, अध्यात्मिक अभ्यास गर्ने साधकहरूले यौन वा हस्तमैथुनबाट अलग रहन आफूलाई नियन्त्रण वा जबरजस्ती रोक्न आवश्यक छैन। आध्यात्मिक साधनाको साथ, एक व्यक्तिले सांसारिक रुचिहरू भन्दा पर जान्छ किनभने व्यक्तिले केहि प्राप्त गर्दछ जुन दिव्य हुन्छ र सांसारिक सुखहरू भन्दा धेरै संतुष्टिदायक हुन्छ।

५. यौन र आध्यात्म – के साधकमा यौन क्रियाहरुको दमन दुष्परिणामको कारण बन्न सक्छ?

सामान्य व्यक्तिमा यौन चाहनाको दमनले विभिन्न किसिमका नराम्रा असरहरू निम्त्याउन सक्छ किनकी यो अन्य किसिमले प्रकट हुन सक्छ चिन्ता, डिप्रेसन, अनिद्रा आदि जस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। तर एक साधको साथ यस्तो हुँदैन। एक साधकमा, यौन इच्छा बिस्तारै आध्यात्मिक अभ्यासको साथ/मा समाहित (च्यानलाइज्ड) हुन्छ। यो किनभने जब एक साधकले उपयुक्त आध्यात्मिक साधना सुरु गर्छ (अर्थात्, आध्यात्मिक साधनाको ६ मूलभूत सिद्धान्तहरू  को पालना गर्ने कुनै पनि अभ्यास, तब उसले लाभहरू अनुभव गर्न थाल्छ। आध्यात्मिक अभ्यासका केही फाइदाहरू हुन् मनको स्थिरता, इच्छामा कमी र जीवनको परिस्थितिलाई ध्यान नदिई आन्तरिक शान्तिको अनुभूति। यी फाइदाहरूले एक साधकलाई उसको सांसारिक इच्छाहरू पार गर्न सहयोग गर्नको लागि धेरै मद्दत गर्दछ, यौन इच्छाहरू ती मध्ये एक हो।

यदि कुनै व्यक्तिको आध्यात्मिक अभ्यास बलियो छैन भने, ऊ पुरोहित भए पनि, यौन इच्छालाई दबाएमा नकारात्मक भावना र खराब प्रभावहरू निम्त्याउन सक्छ।

६. साधकको यात्राको कुन चरणमा यौन क्रियामा संयम राख्नुपर्छ?

एक साधकले आफ्नो आध्यात्मिक यात्रामा कुनै पनि समयमा यौन क्रियाकलापमा संयम अभ्यास गर्न आवश्यक छैन। यदि कोही नियमित साधनामा इमान्दार छ भने उसको आध्यात्मिक स्तर बढ्छ। आध्यात्मिक स्तरमा उन्नति भएपछि यौन इच्छा स्वतः कम हुन थाल्छ र त्यसैले साधकको आध्यात्मिक प्रगतिलाई असर गर्दैन।

७. के हस्तमैथुनले आध्यात्मिक विकासमा बाधा पुर्याउन सक्छ?

हस्तमैथुन विशेष गरी अविवाहितहरूका लागि यौन इच्छा पूरा गर्नको लागि एक स्वस्थ माध्यम हो। यसले कुनै पनि हिसाबले आध्यात्मिक विकासमा बाधा पुर्‍याउँदैन। यौन आवश्यकताको आवृत्ति व्यक्ति पिच्छे फरक हुन सक्छ र उमेर र आध्यात्मिक स्तरले पनि प्रभावित हुन्छ। अधिक उन्नत आध्यात्मिक स्तरमा, आवश्यकता स्वतः कम हुन्छ।

वास्तवमा, हस्तमैथुनका केही फाइदाहरू छन्। हस्तमैथुनको कार्य पार्टनरसँग सेक्स गर्नु भन्दा कम आकर्षक हुन्छ। त्यसैले शारीरिक र मानसिक स्तरमा कम संलग्न हुन्छ। साथै, कुनै पनि समय हस्तमैथुन गर्न सक्छ र आध्यात्मिक अभ्यास जारी राख्न सक्छ; पार्टनरसँग यौनसम्पर्क गर्दाको तुलनामा कसैलाई पर्खनु पर्दैन। त्यसैले साथीको पर्खाइमा मन व्यस्त हुँदैन।

८. यदि एक साधकलाई यौन लत छ वा अत्यधिक यौन विचारहरु छन् भने उसले के गर्नुपर्छ?

जुनसुकै अध्यात्मिक मार्गको पालना गरे पनि, स्वाभावदोष (PDR) प्रक्रिया अभ्यास गर्नु व्यक्तित्वमा रहेका दोषहरू कम गर्न महत्त्वपूर्ण कदम हो। यसले व्यक्तिको छिटो आध्यात्मिक विकास गर्न मद्दत गर्छ। यो प्रक्रिया प्रयोग गरेर, स्वयं-सुचनाहरू लिनु भनेको व्यसनी व्यवहार जस्ता व्यक्तित्व दोषहरू हटाउन सरल तर शक्तिशाली उपकरण हो।

आध्यात्मिक साधनामा नियमित हुनाले समयसँगै इच्छाहरू स्वतः कम हुन्छ। कृपया ध्यान दिनुहोस् कि आध्यात्मिक अभ्यास प्रभावकारी हुनको लागि, यो आध्यात्मिक अभ्यासको ६ मूलभूत सिद्धान्तहरू अनुरूप हुनुपर्छ। मन जति धेरै सात्विक  क्रियाकलापमा व्यस्त हुन्छ, त्यति नै चाँडो त्यस्ता लतहरू (यौन लत र अत्यधिक यौन विचारहरू) बाट बाहिर आउन सक्षम हुन्छ।

प्रायः दिवंगत पैतृक आत्माहरूको अतृप्त इच्छाहरूको कारणले गर्दा लतहरू हुन सक्छ। दिवंगत पितृहरूका कारण उत्पन्न हुने समस्याबाट मुक्ति पाउनको लागि, हामी ‘श्री गुरुदेव दत्त’  को रक्षात्मक नामजप गर्न सिफारिस गर्छौं।

९. सारांशमा के यौन र आध्यात्म बीच कुनै सम्बन्ध छ?

न त आध्यात्मिक प्रगतिको लागि ब्रह्मचर्य आवश्यक छ,  न त कसैको यौन इच्छालाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ। नियमित रूपमा र धेरै इच्छाका साथ अध्यात्म अभ्यासले साधकलाई आध्यात्मिक रूपमा अगाडि बढ्न र ईश्वरीय अनुभव गर्न मद्दत गर्दछ। यसले स्वचालित रूपमा सांसारिक इच्छाहरूको आवश्यकतालाई कम गर्दछ, यौन समावेश गर्दछ। वास्तवमा, ईश्वरीय अनुभवको तुलनामा सांसारिक अनुभवहरूका महत्त्व फिक्का हुन्छन्।