द्रुत आध्यात्मिक प्रगतिको लागि ८ दैनिक साधनाका चरणहरू

छोटो सारांश :

साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) को अष्टांग मार्गहरु अहिलेको समयको लागि सबैभन्दा उपयुक्त मार्गहरु हुन् । छिटो आध्यात्मिक प्रगति अनुभव गर्न र तपाईको आध्यात्मिक लक्ष्यहरू हासिल गर्नको लागि यसको अभ्यास गर्नुहोस् ।

१ . छिटो आध्यात्मिक प्रगतिको लागि आध्यात्मिक अभ्यास

यदि तपाई प्रत्येक दिन साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) गरि आध्यात्मिक प्रगति गर्न चाहनु हुन्छ भने यो लेख तपाईको लागि हो ।

सर्वप्रथम, यो कुरा भन्न आवश्यक छ कि आध्यात्ममा क्षणिक रुचि भन्दा ज्यादा रुचि हुनु आजको संसारमा आशीर्वाद नै हो । किनकि बर्तमान समयमा संसारमा धेरैजसो मानिसहरुको लागि आध्यात्मिक लक्षहरु भन्दा भौतिक लक्षहरु अति महत्वपूर्ण हुन्छन् । मानिसहरू विरोधाभासपूर्ण रूपमा भौतिक संसारमा खुशीको पछि लाग्छन्, तर वास्तविक चिरस्थायी खुशी केवल ती मानिसहरूले मात्र अनुभव गर्न सक्दछन् जसले आफ्नो सबै सांसारिक कर्तव्यहरू पूरा गर्दै आध्यात्मिक प्रगति गर्दछन् ।

तर आध्यात्मिक रुपमा प्रगति गर्न भन्न जति सजिलो छ प्रत्येक्ष प्रयास गर्न अधिक गाह्रो हुन्छ ।

आध्यात्मिक प्रगति गर्न खोज्ने साधकहरुले धेरै चुनौतिहरूको सामना गर्नु पर्ने हुन्छ, जुन आध्यात्मिक यात्राबाट तिनीहरूलाई हटाउनको लागि हामीले पहिले त्यसको बारेमा बुझ्नु पर्छ । यस लेखमा हामी तपाईसँग सटीक अभ्यासहरू बताउने छौ, जसलाई लागू गरियो भने, यसले तपाईको लागि छिटो आध्यात्मिक प्रगति सुनिश्चित गर्नेछ ।

२ . दैनिक साधनाका प्रयासहरुमा हामीले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीहरु

साधनामा धेरै चुनौतिहरू छन् जुन साधकले सामना गर्नु पर्ने हुन्छ । तल सूचीबद्ध गरिएका केही मुख्य चुनौतीहरू हुन् जुन हामीले साधकको आध्यात्मिक प्रगतिको लागि पायौं ।

• अनुचित मार्गदर्शन : सबैभन्दा पहिला, अहिले हामी जानकारीको युगमा छौं र आध्यात्मको बारेमा प्रशस्त मार्गदर्शनहरु छन् । यो अत्यधिक जानकारीले प्राय: साधकलाई के गर्ने र के/कसलाई पछ्याउने भन्ने कुरामा अलमल्ल पारि दिन्छ । धेरै जसो, प्रायः मार्गनिर्देशनको स्रोत एउटा सहि सन्त अथवा आध्यात्मिक मार्गदर्शक बाट हुँदैन (अर्थात् ७०% वा त्यो भन्दा अधिक आध्यात्मिक स्तर भएको व्यक्ति) । आध्यात्मिक यात्रा शुरु गरेका साधकहरू राम्रो शब्दहरू र धार्मिक आचरणद्वारा सजिलै बहकिन सक्छन्, जसको खासै वास्तविक आध्यात्मिक मूल्य हुँदैन । मुख्य कुरा हो, यदि एक विश्वव्यापी सिद्धान्त अनुसार आध्यात्मिक अभ्यास गरिदैन भने, उनीहरूले आध्यात्मिक प्रगति र लाभ प्राप्त नगरीकन धेरै वर्ष बर्बाद गर्न सक्दछन् ।
• मेरो लागि अर्को चरण के हो ? : प्रगति हुनको लागि, तपाईसँग अर्को चरण हुनुपर्छ। दुर्भाग्यवस, धेरै साधकहरुले दशकौंसम्म एउटै स्तरको आध्यात्मिक अभ्यास गरि रहन्छन्, जसमा धार्मिक उपासना स्थलको भ्रमण, तीर्थयात्रा जानु आदि समावेश हुन्छ । एउटा पुरानो भनाइ छ – “यदि तपाई सधै त्यही गरिरहनु हुन्छ जुन तपाई सधै गर्दै आउनु भएको छ भने तपाईलाई जहिले पनि त्यही प्राप्त हुन्छ जुन सधै प्राप्त भइरहेको छ ।” यो साधना तथा अन्य क्षेत्रहरुमा पनि लागू हुन्छ । समान स्तरको अभ्यासले समान स्तरकौ परिणाम हुन्छ र आध्यात्मिक प्रगति हुँदैन । धेरै साधकहरुले यो कुरा बुझेका छैन्न् कि आध्यात्मिक प्रगति गर्नका लागि एक पछि अर्को उच्च स्तरको साधना गर्नको लागि प्रतिबद्ध हुनु पर्दछ । उनीहरूले एउटा महत्त्वपूर्ण प्रश्न सोध्दैनन् – ‘मेरो साधनाको अर्को चरण के हुनुपर्छ? ‘ त्यसैले उनीहरूले कहिले पनि अर्को चरणको अभ्यास गर्दैनन् । यसले स्थिरतालाई निम्त्याउँछ । 
• आफैले रोजेको साधनाबाट खतरा : जब हामीलाई कानुनी समस्या हुन्छ हामी एउटा वकीलकोमा जान्छौं … एउटा चिकित्सकिय समस्या हुँदा एक डाक्टर कहाँ जान्छौं  … टिभीको समस्या हुँदा टिभी मर्मत गर्ने मेकानिककोमा जान्छौं । तर जब सबैभन्दा जटिल र सर्वव्यापि विज्ञान जुन आध्यात्म विज्ञान हो, यसलाई बुझ्नको लागि सहि दिशा खोज्ने कुरा आउँदछ, तब धेरै जसो मानिसहरुले महसुस गर्दछन् कि उनीहरूलाई मार्गनिर्देशन लिनको लागि कुनै सहयोगको आवश्यकता पर्दैन । तपाई होस गर्नुहोस् , यो यस्तो विज्ञान हो, जसको सही अभ्यास गरिएको खण्डमा यसले तपाईलाई जन्म र मृत्युको चक्रबाट छुटाउने क्षमता हुन्छ । उनीहरूलाई लाग्छ कि आध्यात्मिक पुस्तकहरू पढेर वा आफूलाई मन पर्ने अभ्यास गरेर उनीहरुको आध्यात्मिक प्रगति सक्षम हुन्छ । हाम्रो अनुभव छ कि यस्तो कम नै हुन्छ । एउटा सच्चा आध्यात्मिक मार्गनिर्देशक बिना, आध्यात्मिक प्रगति गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ ।
• गतिवर्धक मेरो हातमा छ : मानौं कि एउटा साधकले, भाग्यवश, एउटा सहिआध्यात्मिक मार्गदर्शकबाट उचित मार्गदर्शन प्राप्त गरेर आध्यात्मिक अभ्यासमा अर्को चरण के हो भनेर बुझ्न पनि सक्षम भयो । अझै पनि साधकको आध्यात्मिक प्रगति वास्तवमा मार्गदर्शन कार्यान्वयन गर्ने उसको इच्छा र आध्यात्मिक मार्गमा अगाडि बढि रहने क्षमतामा भर पर्दछ । आध्यात्ममा यो भनिन्छ कि यहाँ धेरै सुरूवात गर्नेहरु हुन्छन् तर यहाँ लामो समय सम्म रहने साधकहरु धेरै थोरै हुन्छन् । त्यसकारण यहाँ धेरै कम साधकहरु अन्तिम चरणसम्म रहन्छन् । अन्तमा, यो बिर्सनु हुँदैन कि आध्यात्म जीवन जीउने एउटा तरीका हो जसलाई आजीवन नियमित अभ्यासको आवश्यकता पर्दछ ।

एउटा अधिक सकारात्मक टिप्पणीमा, जीवनमा आउने थुप्रै अवरोधहरु बाबजुद पनि यदि साधक  इमान्दार र आध्यात्मिक वृद्धिको लागि साँच्चै इच्छुक छ भने, ईश्वरले त्यो साधकलाई सँधै सहि मार्ग देखाउन आउँनु हुन्छ । यो परात्पर गुरु डा. आठवलेको शब्दमा समाहित छः

३. आध्यात्मिक अभ्यासको अष्टांग मार्गहरु

माथिका सबै चुनौतिहरूको उत्तरको रूपमा, परात्पर गुरु डा. आठवलेज्यूले गुरुकृपा (गुरुकृपायोग) मार्ग बनाउनु भएको हो । उहाँले आफ्नो गुरु – सन्त भक्तराज महाराजज्यू (उच्चतम स्तरको एक सन्त) को आशीर्वादले यी मार्गहरु बनाउनु भएको हो । परात्पर गुरु उच्च स्तरको सन्त हुनु हुन्छ, अर्थात्, जो ९०% अथवा ९०% स्तर भन्दा माथि हुनु हुन्छ । गुरुकृपायोग मार्गमा अष्टांग आध्यात्मिक अभ्यासहरू छन्, जुन यस मार्गको आधार हो । यो मार्गले अन्य सबै मार्गहरूबाट सबै भन्दा राम्रो आध्यात्मिक अभ्यासहरू संयोजन गरेर वर्तमान समयमा साधकहरूलाई द्रुत आध्यात्मिक प्रगति अनुभव गर्नमा एउटा अनुपम अवसर प्रदान गर्दछ ।

गुरुकृपायोगको अष्टांग साधना मार्गहरु हुन्  :

• स्वभाव दोष निर्मूलन (PDR)
• अहंनिर्मूलन (ER)
• ईश्वरको नाम जप (नाम)
• सत्संग
• सत्सेवा
• भाव
• त्याग
• प्रीति

हामीले कुनै पनि क्रममा यी पक्षहरूको अभ्यास गर्न सक्छौं । अन्तमा, द्रुत आध्यात्मिक प्रगतिको लागि सबै पक्षहरूको अभ्यास गर्न आवश्यक हुन्छ, यसले साधकलाई राम्रो तरिकाको आध्यात्मिक बृद्धि गर्न साधन प्रदान गर्दछ । यी पक्षहरूले साधकलाई आध्यात्मिक प्रगतिमा बाधा / अवरोधहरू पुर्‍याउने सबै चुनौतीहरू पार गर्न सहायता गर्दछ । कुन पक्ष साधकले सर्वप्रथम सुरु गर्ने यो उसको  मूल प्रकृतिमा निर्भर गर्दछ । यदि धेरै स्वभाव दोषहरु छ भने उसले स्वभाव दोष निर्मूलन (PDR) प्रक्रियाबाट सुरु गर्नु राम्रो हुन्छ । यदि कसैमा अधिक भक्ति छ भने, उसले नामजपबाट सुरू गरे राम्रो हुन्छ । यदि कोही अधिक कार्य गर्नमा उन्मुख छ भने, उसले सत्सेवा (पूर्ण सत्यको सेवा) लाई आफ्नो साधनाको पहिलो चरणको रूपमा छनौट गर्न सक्छ ।

४. स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रिया

साधकले सामना गर्नुपर्न चुनौतिहरू

स्वभाव दोषमा (या अवांछनीय लक्षणमा)  क्रोध, लोभ, आलस्य, असुरक्षा, भावनात्मकता, आदि समावेश हुन्छन् जसले हाम्रो अस्तित्वलाई हानी पुर्याउँदछ । यसले हामीलाई कम कुशल बनाउन बाहेक, हाम्रो र अरुको जीवनमा तनाव र दु:खको निरन्तर स्रोत बन्दछ । सबैमा स्वभाव दोष हुन्छ – कसैमा कम कसैमा बढि हुन्छ । साधकहरूको लागि, ती कमजोरीहरूले कुनै पनि प्रकारको खुशी अनुभव गर्न वञ्चित गर्दछ (परम आनन्द त छाडिनै दिनुहोस्) जुन हामीलाई साधनाको माध्यबाट प्राप्त हुन सक्छ । साथै, यी परिस्थितिहरु प्रतिक्रियाको रूपमा देखा पर्दछन्, यी स्वभाव दोषहरूले हामीलाई अस्थिर बनाउँदछन् ।

सूक्ष्म आयामबाट नकरात्मक उर्जाहरूलाई व्यक्तिमा हुने धेरै स्वभाव दोषको कारण प्रवेश पाउन सजिलो हुन्छ । तिनीहरूले एउटा व्यक्तिमा हुने प्रतिक्रियालाई अझै बढाइ दिन्छन्, जसले व्यक्ति र अन्यलाई नकारात्मक तरिकाले प्रभाव पार्दछ । उदाहरणको लागि, यदि हामीमा क्रोध स्वभावदोष छ र हामीले आफ्नो बोल्ने तरिकाबाट अरूलाई चोट पुर्‍याउँछौं भने त्यस कार्यबाट हामी पाप गर्छौं । आध्यात्मिक स्तरमा, साधनाबाट उत्पन्न ऊर्जा पाप नास गर्नको लागि उपयोग हुन्छ । फलस्वरूप, ती मानिसहरूको लागि आध्यात्मिक मार्गमा अगाडि बढि रहने क्षमता पनि कम हुन्छन् । कुनै पनि आध्यात्मिक मार्ग रोज्नुहोस् यदि व्यक्तिमा धेरै स्वभाव दोषहरु छ भने, आध्यात्मिक प्रगति असम्भव भएन भने गाह्रो चै अवश्य हुन्छ ।

स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रियाको अभ्यासले हामीलाई कसरी सहायता गर्दछ :

हामीलाई आफुबारे जे थाहा छैन, त्यो हामी सच्याउन सक्दैनौं । स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रियाले त्यसलाई सच्याउन हाम्रो सहायता गर्दछ । परात्पर गुरु डा. आठवलेज्यू द्वारा सृजना गर्नु भएको, यस प्रक्रियाले साधकलाई माथिका चुनौतिहरू पार गर्न मात्र होइन, यसले आध्यात्मिक बिकासको लागि बलियो जगको पनि निर्माण गर्दछ । यो तीन चरणद्वारा हुन्छ ।

• तथ्याड़क संकलन / अवलोकन : यस अभ्यासले गर्ने पहिलो पक्ष हो यसले हाम्रा कमजोरीहरू के हुन् भनेर बुझ्नको लागि स्पष्ट विधि निर्धारित गरिदिन्छ । यस्तो किनभने धेरै मानिसहरू अरूको अधिक आलोचना गर्दछन् तर आफ्नै दोषहरुमा उनीहरु बेवास्त गर्दछन् । स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रिया पद्धति प्रयोग गरेर, हामीले गरेका गल्तीहरु र यसलाई निम्त्याउने परिस्थितिहरुको बारेमा तथ्याङक संकलन गरिन्छ । आफ्नो बारेमा तथ्याड़कहरु संकलन गरेर, यसले स्वयंमा भएको कम्जोरिहरु र स्वयंमा भएको गुण/शक्ति थाहा पाउन हाम्रो आँखा खोलि दिन्छ । संक्षेपमा, यो प्रक्रियाले हाम्रो वास्तविक स्वरुपको ऐना देखाएर हामी को हौं भन्ने कुरा देखाउँदछ ।
• विश्लेषण : प्रत्येक गल्ती वा कमजोरी जुन हामी टिपोट गर्छौं यसले स्वयंको बारे राम्रोसँग बुझ्न मद्दत गर्दछ । यसले हाम्रो मनको प्रतिक्रियाको वास्तविक कारण के हो भनेर विश्लेषण गर्न सहायता गर्दछ जसले हामीलाई गल्ती गर्न उक्साउँछ । हामी हाम्रो गल्ती र कमजोरीहरूको बारेमा स्पष्टता प्राप्त गर्छौं । उदाहरणको लागी, हामी बुझ्न सक्छौं कि कुन गल्तीहरू प्राय: दोहोरिन्छ वा कुन गल्तीले हामीलाई मात्र नभएर ठूलो समूहमा असर गर्दछ । यस विश्लेषणले हामीलाई स्वयंको बारे अधिक यथार्थ दृष्टिकोण प्रदान गर्दछ जसले गर्दा हामीलाई स्पष्ट हुन्छ कि कुन परिस्थितिमा हामी प्रतिकृया दिन्छौं ।
• स्वयम् सूचनाहरु : एकपटक जब हामीले गल्तीको मूल स्वभाव दोषको विश्लेषण गर्छौं, तब यसलाई ठीक गर्ने तरीका सहज हुन्छ । यो प्रयास र परीक्षण गरिएको विधि हो जसलाई स्वयम् सूचना (AS) भनिन्छ । यी स्वयम् सूचनाहरु सकारात्मक वाक्यहरू हुन् जसले मनलाई परिस्थितिहरूमा उचित तरीकाले प्रतिक्रिया दिन प्रशिक्षण गर्दछ । तिनीहरूलाई दिनमा धेरै पटक दोहोर्याउन आवश्यक हुन्छ । ७ स्वयम् सूचना पद्धतिहरु छन् । सकारात्मक वाक्य (अफर्मेशन) भन्दा विपरीत, स्वयम् सूचनाहरू व्यक्तिको लागि व्यक्तिगत रूपमा र गल्ती सम्बन्धित विशेष परिस्थितिको लागि बनाएको हुन्छ । तसर्थ, यस्तो गर्नाले हामी गल्तीहरु सचाउन थाल्दछौं र सुखी जीवन, अधिक अर्थपूर्ण र आनन्द जीवनशैली बिताउन सक्छौं ।

यस प्रक्रियालाई विस्तृत रूपमा बुझ्नको लागि (PDR) स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रियाको खण्ड पढ्नुहोस् ।

५. अहं निर्मूलन प्रक्रिया

साधकले सामना गर्नुपर्ने चुनौतिहरू

अहंकार साधकको आध्यात्मिक यात्रामा सबैभन्दा ठूलो बाधा हो । यो यस कारण हो कि आध्यात्मिक दृष्टिले अहंकारले हामीलाई हामीभित्र रहेको दिव्यता या ईश्वरको अनुभव गर्नबाट अलग गर्दछ । अहंकार हुनु भनेको हामी हाम्रो जीवन न्यून विचारको साथ जीउँछौं जहाँ हाम्रो अस्तित्व पञ्च इन्द्रिय, मन र बुद्धिसम्म सीमित हुन्छ । व्यावहारिक स्तरमा यसको अर्थ हो यस्तो विचारहरू राख्ने जस्तै – मेरो नाम, मेरो शरीर, मेरो रुप, मेरो शिक्षा, मेरो स्थिति, मेरो परिवार, मेरो उपलब्धिहरू आदि । मेरो विचारहरूनै अस्तित्वको सबै सुरवात र अन्त्य जस्तो लाग्नु । व्यक्तिले जीवनको यस सीमित दृष्टिकोण भन्दा बाहिरको कुनै पनि कुरा सोच्दैन । हामी सबै यस्तो निम्न दृष्टिकोणको साथ विभिन्न स्तरमा पहिचान हुन्छौं । अर्कोतर्फ, आध्यात्मिक वृद्धि भनेको हाम्रो न्यून सोचहरु जुन पञ्च इन्द्रिय, मन र बुद्धिसँग सम्बन्धित छन् तिनीहरु हटाइ, हामी भित्र भएको आत्मा वा ईश्वरीय तत्व अनुभव गर्नु हो ।

अहंकारले हामी भित्र रहेको ईश्वरीय तत्व अनुभव गर्नबाट रोक्दछ । जबकि सबै स्वभाव दोषहरु अहंकारबाट उत्पन्न हुन्छ, अहंकार प्रकृतिक रुपमा अधिक सूक्ष्म हुन्छ । अहंकार असंख्य तरिकाबाट प्रकट हुन्छ । सामान्यत र असामान्य रुपमा प्रकट हुने अहं हुन् – गर्व, श्रेष्ठता, हीनता, अरुलाई सिकाउनेमनोवृति, म सहि छु, अधिकार बाणीमा बोल्नु, प्राय ठूलो स्वरमा बोल्नु, अपेक्षा, प्रशंसा खोज्नु, कर्तापन, आफ्नो रुपको बारेमा सोच्नु, स्वार्थी, निरन्तर आफु र आफ्नो परिवारको बारेमा कुरा गर्नु, आफ्नो इच्छालाई प्राथमिकता दिनु पर्छ भन्ने सोच राख्ने आदि ।

यसले तपाईलाई एउटा व्यक्तिको अहंकारको धेरै पक्षहरुको बारेमा अंदाजा प्राप्त भयो होला ।

व्यक्तिले चाहे कुनै पनि मार्ग छनौट गरुन् यदि उसमा उच्च अहंकार छ भने, उसको आध्यात्मिक प्रगति हुन सक्दैन ।

यो अभ्यासले कसरी सहायता गर्दछ

आध्यात्मिक प्रगति गर्न, हाम्रो अहंकार कम हुन आवश्यक हुन्छ । त्यसको कुनै विकल्प छैन । तैपनि, हाम्रो अहंकारले हामीभित्र यति गहिरो जरा बनाएर बसेको छ कि यसलाई साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) गरेर पनि हटाउन सजिलो छैन । त्यसकारण, साधना गरेर स्वचालित रूपमा अहंकार हट्दछ यो सोच्नुको सट्टा, आफ्नो अहंकार कम गर्न सचेत प्रयास गर्नुपर्छ । व्यावहारिक स्तरमा अहंकार कम गर्नको लागी गर्न सकिने केहि प्रयासहरू अगाडि दिइएको छ :

• प्रार्थनाहरू : जब हामी विनम्रतासँग ईश्वरसँग प्रार्थना गर्दछौं, हामी आफ्नो असहायता ईश्वरलाई व्यक्त गर्दछौं । यसले अहं कम गर्नमा सहायता गर्दछ । केहि उदाहरणहरु जसले हामी हाम्रो अहंकार कम गर्न सक्छौं :
  • हे ईश्वर, मलाई ती पक्षहरू बारे सचेत गराउनुहोस् जसले मेरो अहंलाई बडाईदिन्छ ।
  • हे ईश्वर, मलाई यस्तो व्यक्तिहरूको समूहमा राख्नुहोस र मेरो जीवनमा यस्तो घटनाहरू सिर्जना गरिदिनुहोस् जसले मेरो अहं कम गर्नमा सहायता पुगोस् ।
  • हे ईश्वर, जब मलाई अरूले मेरो गल्तीहरु सचेत गराउँदछन् वा कुनै प्रतिक्रिया दिन्छन्, म तिनीहरुलाई स्वीकार्न गर्न सकोस् ।
• अरूको बारेमा सोचने गुण विकसित गर्नाले अहं कम गर्न सहायता हुन्छ । हामीले अरूको बारेमा सोच्न व्यावहारिक तहमा प्रयास गर्नुपर्दछ । उदाहरणको लागी, जब हामी हाम्रो परिवारको एक सदस्यको कार्यलयमा काम बढेको थाहा पाउछौं तब हामी उनको लुगा इस्त्री गर्दिने अथवा उनलाई आवश्यक पर्ने अन्य स्तरहरुमा सहायता गर्न सक्छौं ।
• शारीरिक कामहरू गर्ने जस्तै भाँडा माझ्ने, घर सफा गर्ने, आदिले अहंकारलाई छिटो कम गर्नमा सहायता गर्दछ । थप आध्यात्मिक फाइदा लिनको लागि, कार्यलाई हामी सत्सेवा (ईश्वरको लागि सेवा) को रूपमा गर्न ईश्वरसँग प्रार्थना गर्न सक्छौं ।
• ब्रह्माण्ड कति विशाल छ त्यसबारेमा सोच्नुहोस र यसको तुलनामा हामी कति सानो छौं । वैकल्पिक रूपमा, समयको विशालताको बारेमा सोच्नुहोस् र हाम्रो जीवन त्यसको तुलनामा कती छोटो छ । त्यस्ता विचारहरू अहं कम गर्नमा सहयोगी हुन्छ ।
• परिप्रेक्ष्य या आध्यात्मिक भावना (भाव) राख्नुहोस् कि सबै ईश्वरको इच्छा अनुसार हुन्छ वा ईश्वरको कारण हुन्छ । उदाहरणको लागि, सांसारिक जीवनमा हामीले आध्यात्मिक भाव राख्नु पर्दछ जस्तै, ‘म बुद्धिमान छु र हार्वर्ड विश्वविद्यालयबाट मैले स्नातक गरे’ यसको सट्टा ‘ईश्वरले मलाई सिकाउनु भयो’, ‘मैले विवाह गरें’, भन्नुको सट्टा ‘ईश्वरले मेरो विवाहको प्रबन्ध गरिदिनु भयो’ आदि ।
• कृतज्ञता व्यक्त गर्ने: कृतज्ञता व्यक्त गरेर, कर्तापन (मैले यो कार्य गरे भन्ने सोच ) गुरु वा ईश्वरलाई अर्पित गरिन्छ र यसले अहंकार कम गर्नमा हाम्रो सहायता गर्दछ । थप जानकारीको लागि, आध्यात्मिक दृष्टिकोणबाट कृतज्ञता के हो भन्ने बारे हाम्रो लेख पढ्नुहोस् ।

अधिक जानकारीको लागि कृपया खण्ड अहं निर्मूलन प्रक्रिया पढ्नुहोस् ।

६. ईश्वरको नामको जप गर्ने

साधकले सामना गर्नु पर्ने चुनौतिहरू

साधकको सबै भन्दा साधारण चुनौतिहरु मध्ये एउटा हो समयको अभाव । प्रायः साधकहरूले आध्यात्मिक अभ्यासको लागि नियमित रूपमा समय दिन नसकेको कुरा सुन्दछौं । आजको संसार जहाँ दैनिक जीवन तनावले भरिएको हुन्छ यो कुरा बुझ्न सक्छौं कि साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) को लागि समय निकाल्न गाह्रो हुन्छ । मानौ कि साधकले साधनाको रुपमा ध्यान गर्न समय पायो तर पनि यसलाई दिनभरि लगातार गर्न सक्दैन ।

भगवान (ईश्वर) को नामजपले कसरी सहायता गर्दछ

यही कारणले ऋषिहरूले सिफारिस गर्नु भयो कि वर्तमान युगमा, ईश्वरको नामजप गर्नुनै उत्तम साधना हो किनकि यसलाई दिनभरी मनमा चुपचाप गर्न सकिन्छ । यो एउटा साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) हो जुन गर्न सजिलो छ र समय वा स्थानमा निर्भर हुँदैन । यो निरन्तर गर्न सकिन्छ त्यस कारण, यसले साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) मा निरन्तर विकास गर्न सहायता गर्दछ ।

यसबाहेक, आध्यात्मिक प्रगति गर्नको लागि आध्यात्मिक ऊर्जा चाहिन्छ । ईश्वरको नाममा अथक सकारात्मक दिव्य उर्जा हुन्छ । ईश्वर/भगवान को नामजप गर्नाले व्यक्तिलाई दिव्य ऊर्जा प्राप्त हुन्छ । नामजप जति बढी ध्यानले वा एकाग्रको साथ गरिन्छ, यो साधनाबाट त्यतिनै फाइदा हुन्छ । जब भाव (आध्यात्मिक भावना) को साथ गरिन्छ, तब लाभमा अधिक वृद्धि हुन्छ ।

नामजपको अर्को फाइदा हो यसले अवचेतन मनमा स्वभाव दोषहरुको नकारात्मक प्रभावहरू मेटाउनमा सहायता गर्दछ । एउटा व्यक्तिको अवचेतन मनमा लाखौं संस्कारहरु हुन्छ र मानसिक / मनोवैज्ञानिक माध्यमबाट अवांछनीय लक्षणहरू हटाउनको लागि सक्षम हुन धेरै वर्ष वा जीवन काल लाग्न सक्छ । यदि ईश्वरको नामजप गर्छौं भने यो प्रक्रिया छिटो तरिकाले अगाडी बढ्दछ । नियमित नामजपले व्यक्तिको अवचेतन मनमा ‘भक्ति केन्द्र’ स्थापना गर्दछ र यसले अवचेतन मनको अन्य संस्कारहरु माथि विजय प्राप्त गर्न सकिन्छ । यस प्रकार, अन्य नकारात्मक प्रभाव आफै कम हुन थाल्दछ र व्यक्तिमा यसको प्रभाव पनि कम हुन थाल्दछ ।

नामजपबाट प्राप्त गरेको आध्यात्मिक उर्जाले साधनामा प्रगति गर्न सहायता गर्दछ । SSRF ले तपाई जन्मेको धर्म अनुसार ईश्वरको नामजप वा || ओम नमो भगवते वासुदेवाय || (यो नामजप २०२५ सम्म आध्यात्मिक बृद्धिको लागि सबैभन्दा अनुकूल छ) गर्न सिफारिस गरिन्छ । यसको साथै, “श्री गुरुदेव दत्त” नामजप गर्न पनि सिफारिस गरिन्छ । यो एउटा सुरक्षात्मक नामजप हो जसले असन्तुष्ट पूर्खाको आत्माहरू (सूक्ष्म शरीर) बाट हुने आध्यात्मिक समस्याहरुबाट बचाउन सहायता गर्दछ ।

ईश्वरको नाम जपको बारेमा अधिक जानकारी प्राप्त गर्नको लागि हाम्रो लेख पढ्नुहोस्, ‘तपाईको आध्यात्मिक यात्रा सुरु गर्नुहोस्‘। यसको बारेमा थप बुझ्नको लागि तपाई नामजप खण्डमा पनि जान सक्नु हुन्छ ।

७. सत्संग

एउटा साधकले सामना गर्नुपर्ने चुनौतिहरू

एउटा साधकको यात्रामा उसलाई धेरै पटक आध्यात्मिक सहायता चाहिन्छ । यसमा निम्न अवस्थाहरू समावेश हुन सक्छ :

• आध्यात्ममा प्रश्नहरू सोध्ने
• आध्यात्म वा साधना बारेउसको शंका स्पष्ट गर्ने
• जब इच्छाको अभाव हुन्छ, एकाग्रता हुँदैन, नकारात्मक सोच, अवरोधहरू कसरी पार गर्ने भनेरथाहा हुँदैन यी समस्याहरुमा साहायता गर्ने ।
• आध्यात्मिक उपचारको लागि सहायता दिने

अन्य मार्गनिर्देशन दिने साधकहरु र सह-साधकहरूको सहायता बिना, साधकहरू कहिलेकाँही अवरोधको कारण अभिभूत अनुभव गर्न सक्दछन्, यस्तो बाधाहरु साधकको आध्यात्मिक यात्रामा समय-समयमा आउन सक्छ । यसले गर्दा साधक आफ्नो साधना छोडिदिने र आध्यात्मिक लक्ष्यहरू त्यागि दिन पनि सक्छ ।

सत्संगले कसरी सहायता गर्दछ

सत्संग शब्द एउटा संस्कृत शब्द हो जहाँ ‘सत् ’ले निरपेक्ष सत्यलाई जनाउँछ अर्थात् ईश्वर र ‘संग’ ले ‘संगतिलाई’ जनाउँछ । तसर्थ, यसको अर्थ निरपेक्ष सत्यको संग हो । यो सामान्यतया सह-साधकहरू र सन्तहरूको साथमा हुँदा पूरा गर्न सकिन्छ जहाँ आध्यात्मको सैद्धांतिक र व्यावहारिक पक्षहरु छलफल गरिन्छ । सत्संग एउटा यस्तो वातावरण हो जहाँ साधकहरूको पालनपोषण र उनीहरूको साधनामा सहायता गर्न उपयुक्त हुन्छ ।

सत्संगमा धेरै साधकहरू उपस्थित भएको कारण सामूहिक आध्यात्मिक उर्जा व्याप्त हुन्छ जसले गर्दा व्यक्तिलाई साधना गरि रहन प्रेरणा मिल्दछ । पूजास्थलहरूमा जाने, सन्तहरूले लेखेका आध्यात्मिक ग्रन्थहरु पढ्ने, साधकहरुको संगमा रहने (सन्तको मार्गनिर्दशन पाउने) र सही सन्त वा गुरुलाई भेट गर्न जाने, क्रमिक रुपमा श्रेष्ठ गुणस्तरको सत्संगको उदाहरणहरु हुन् ।

१ देखि १०० सम्मको मापनमा, साधनाको प्रकारको महत्त्वको सम्बन्धमा, ईश्वरको नामजपको सापेक्षिक महत्त्व ५% हुन्छ, जबकि सत्संगमा हुँदा र सन्तहरूको संगमा रहदा त्यसको सापेक्षिक महत्त्व ३०% हुन्छ । आध्यात्मिक अनुसन्धान (उन्नत छैठौं इन्द्रिय) बाट प्राप्त यो प्रतिशत सत्संगको महत्वलाई उजागर गर्दछ ।

सत्संगमा रहदा हुने लाभहरू तल दिईएका छन् ।  

• सत्संगमा उपस्थित हुने साधकलाई साधनामा अधि बढि रहनको लागि दृढ विश्वास र इच्छा प्राप्त हुन्छ । साधना प्रति उत्साह बढ्दछ ।
• सत्संगमाविद्यमान दिव्य चेतना (चैतन्य) ले साधकलाई साधनाको लागि आध्यात्मिक उर्जा प्रदान गर्दछ ।
• सत्संगमा आउने साधकहरू बीच आत्मीयताको भावना विकसित हुन्छ र अरू प्रति प्रेम निर्माण गर्न सजिलो हुन्छ ।
• हामी सत्संगमा उपस्थित अन्य साधकहरूले गरेको प्रयासबाट सिक्न सक्छौं ।
• सत्संगमा उपस्थित हुँदा, साधकले पहिलाको तुलनामा उच्च स्तरको आध्यात्मिक अनुभव प्राप्त गर्न सक्छ । यसले आध्यात्ममा विश्वास बढाउन सहायता गर्दछ ।

वर्तमान समयमा, एक्लै साधना गर्नु धेरै कठिन हुन्छ । हामीलाई हाम्रो आध्यात्मिक यात्रामा अगाडि बढ्न अन्य साधकहरू र आध्यात्ममा प्रगत व्यक्तिहरुको समर्थनको आवश्यकता पर्दछ । त्यसैले SSRF ले नियमित साप्ताहिक अनलाइन सत्संगहरु राख्दछ जुन नि:शुल्क हुन्छ र सत्संगलाई धेरै महत्व दिन्छ । सत्संगमा उपस्थित हुन यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।

साधनाको यस पक्ष बारे थप जान्नको लागि तपाई सत्संग खण्ड पनि हेर्न सक्नु हुन्छ ।

८. सत्सेवा (पूर्ण सत्यको सेवा)

साधकले सामना गर्नु पर्ने चुनौतिहरू

जब साधकहरूले आफ्नो जीवनमा साधना बारे थाहा पाउँछन्, उनीहरू आफ्नो खाली समयमा आध्यात्मको लागि सेवा गर्न चाहना राख्दछन् । कहिलेकाँही, मार्गदर्शनको अभावको कारण, कोही सामाजिक सेवा वा परोपकार काम गर्दछन्, जुन आध्यात्म प्रसारको सेवासँग बराबर हुँदैन । सामाजिक सेवा वा परोपकार काम जस्ता गतिविधिहरूले व्यक्तिमा अहं बढ्ने जोखिम पनि अधिक हुन्छ । किनकि सामाजिक कार्यकर्तालाई यी विचारहरू आई रहन्छन् – ‘हेर्नुहोस, मैले कति गरें’, ‘म समाजको लागि कति राम्रो काम गरिरहेको छु’, ‘म राम्रो व्यक्ति हुँ’, इत्यादि, जुन आध्यात्मिक दृष्टिले कर्तापन हो । गरिबी, दरिद्रता, कमजोर स्वास्थ्य सेवा, आदि जस्ता सामाजिक मुद्दाहरू सामना गर्दा व्यक्तिमा भावनात्मकता बढ्न सक्छ, परिणामस्वरूप उनीमा अहंकार बढ्दछ । यदि सही दृष्टिकोणको साथ यसलाई गरेन भने, सहयोग दिएको मानिसहरुसँग नयाँ लेन-देन (कर्मिक खाता) सिर्जना हुने जोखिम हुन्छ । थप जानकारीको लागि, कृपया हाम्रो लेख सामाजिक सेवालाई आध्यात्मिक अभ्यासको रूपमा लिन्छ कि लिदैन पढ्नुहोस् ।

सत्सेवाले कसरी सहयोग गर्दछ

सत्सेवाको अर्थ हो पूर्ण सत्यको सेवा, यसको अर्थ हो आध्यात्म प्रसार (विश्वव्यापी आध्यात्मिक सिद्धान्तहरु पालना) गरेर ईश्वरको कार्यमा मद्दत गर्नु । सत्सेवा आरम्भ गर्नु साधनामा ठूलो छलांग मानिन्छ किनकि यसले हामीलाई आध्यात्ममा प्रगति गर्न धेरै अवसरहरू दिन्छ । १ देखि १०० सम्मको मापनमा, यस प्रकारको आध्यात्मिक अभ्यासको महत्त्वलाई ध्यानमा राख्दै, ईश्वरको नामजपको सापेक्षिक महत्त्व ५% हुन्छ, जबकि सत्संगमा रहदा र सन्तहरूको संगतिमा माथि उल्लेख गरिए अनुसार त्यसको महत्त्व ३०% हुन्छ । यी दुई अभ्यासहरूको तुलनामा, सत्सेवाको सापेक्षिक महत्त्व १००%  हुन्छ ।

जब हामी आध्यात्म प्रचार गर्ने ईश्वरको अभियानमा भाग लिन्छौं, उहाँ हामीसँग खुसी हुनु हुन्छ । किनभने उहाँले सोच्नु हुन्छ कि हामी स्वार्थी छैनौं र केवल आफ्नो व्यक्तिगत आध्यात्मिक प्रगतिको बारेमा मात्रै नसोचेर अरूको आध्यात्मिक प्रगतिको बारेमा पनि विचार गर्दछौं । यसले हामीलाई ईश्वरको व्याकपन गुण आत्मसात गराउँदछ । यो ईश्वरले सबै प्राणीहरूको आध्यात्मिक प्रगतिको हेरचाह गर्नेसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । तसर्थ, ईश्वरको यस गुणलाई आत्मसात् गरेर, सत्सेवाद्वारा द्रुत गतिमा आध्यात्मिक प्रगति गर्न सकिन्छ ।

ईश्वरको सेवा वा सत्सेवाले आध्यात्मिक अभ्यासको अन्य सबै चरणहरूलाई एकीकृत गर्दछ ।

• सत्सेवा गर्ने समय हामी आफ्नो गल्तीहरूलाई ध्यान दिन्छौं र अन्य साधकहरूले पनि हामीलाई प्रतिक्रिया दिन्छन्, जसले हामीलाई आध्यात्मिक रुपमा अन्तर्मुखी (अन्तरमुख) हुन सहायता गर्दछ,  त्यसबाट हाम्रो स्वभाव दोष निर्मूलन हुन्छ ।
• केही समयपछि साधकहरू कृतज्ञता भावले सत्सेवा गर्न शुरू गर्छन्किनभने उनीहरुले अनुभव गर्दछन् कि ईश्वरले उनीहरूको जीवनमा धेरै सहायता गरिरहनु भएको छ । त्यसकारण सत्सेवाले भाव (आध्यात्मिक भावना) जगाउँदछ ।
• महत्त्वपूर्ण रूपमा सत्सेवाले हामीलाई समष्टी साधनाकोअवधारणासँग जुडाउँछ, यसले समाजलाई आध्यात्मिक रूपमा बढ्न मद्दत गर्दछ । वर्तमान युगमा समष्टी साधनाको सापेक्षिक महत्व ७०% छ, जबकि व्यष्टि साधना, जो व्यक्तिगत आध्यात्मिक अभ्यास हो, त्यसको महत्व ३०% छ ।
• ईश्वरको लागि, आफ्नो समय र प्रस्ताव गरेर आफ्नो शरीर, मन, बुद्धिको बलिदान हुन्छ ।
• साथै, जब हामी अरूसँग सत्सेवा गर्छौं, यसले हामीलाई उनीहरूबाट सिक्ने अवसर दिन्छ र हामी अरूको बारेमा सोच्ने अभ्यास पनि गर्न थाल्दछौं, त्यसैले हामी क्रमश:आफुमा ईश्वरीय प्रेम (प्रीति) विकास गर्दछौं ।

परात्पर गुरु डा. आठवलज्यूको कृपा र मार्गदर्शनको कारण, SSRF ले साधकहरूको लागि समय, रुचि र क्षमता अनुसार सत्सेवा गर्न मंच विकसित गरेको छ । धेरै साधकहरू यस मंचमा विश्वको विभिन्न भागहरूबाट सामिल भएका छन् र उनीहरुले आफ्नो समय र कौशल प्रदान गरेर विभिन्न प्रकारको सत्सेवाबाट आध्यात्म प्रसार गरिरहेका छन् । सत्सेवा केही पुस्तकहरु वा लेखहरुको अनुवाद, व्याख्यान र आध्यात्मिक कार्यशाला आयोजन र सञ्चालन गर्नमा सहायता गर्नु हो, SSRF को सोशल मिडिया पृष्ठसँग सम्बन्धित सत्सेवा, लेख र ब्लग लेख्न,  SSRF वेबसाइटको संरक्षण र विकाश गर्ने कार्यहरु पर्दछ । हामी हाम्रो पाठकहरूलाई अपील गर्दछौं जो सत्सेवा शुरू गर्न चाहान्छन् हाम्रो लाइभ च्याट सुविधाबाट हामीलाई सम्पर्क गर्नुहोस् ।

सत्सेवाको बारेमा अधिक जानकारी प्राप्त गर्न, कृपया यस सम्बन्धि हाम्रो खण्ड सत्सेवा मा जानुहोस् ।

९. भाव (आध्यात्मिक भावना) को जागरण

साधकले सामना गर्नु पर्ने चुनौतिहरू

कल्पना गर्नुहोस् कुनै काम या पेशा उत्साह बिना गरिन्छ, सम्पूर्ण गतिविधि उराठ लाग्दो र उत्साह बिहिन हुन्छ । साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) को लागि पनि यस्तै हुन्छ । धेरै पटक जब साधकहरू साधना सुरु गर्दछन्, उनीहरु साधनाको विभिन्न गति हुँदै जान्छन् तर उनीहरुलाई दिव्यताको अनुभव हुँदैन । किनभने उनीहरुलाई भाव (आध्यात्मिक भावना) जगाउने बारेमा केहि पनि थाहा हुँदैन । तर, जब उनीहरूले भाव अनुभव गर्छन्, यसले उनीहरूको जीवन र साधनामा दिव्य मिठास ल्याउँदछ ।

भावले कसरी सहायता गर्दछ र यसलाई कसरी जागृत गर्ने

एउटा भनाइ छ: जहाँ भाव (आध्यात्मिक भावन) हुन्छ, त्यहाँ ईश्वर उपस्थित हुनुहुन्छ ।

यो कथनले हामीलाई संकेत दिन्छ कि आध्यात्मिक भाव जगाउन प्रयास गर्नु कति महत्वपूर्ण छ । त्यसोभए, भाव के हो ? उत्कृष्ट आध्यात्मिक भावको व्याख्या गर्न शब्द कम हुन्छ । भाव ईश्वरसँग एकताको अनुभूति हो । तर यसको अनुभव कस्तो हुन्छ ?

प्राय: हामी सबै आफ्नो अस्तित्व बारे राम्ररी सचेत हुन्छौं । तर, जब हामी आध्यात्मिक भाव जगाउन कोसिस गर्छौं, तब हामी ईश्वरको उपस्थिति अनुभव गर्ने मौका पाउँछौं । यो एउटा उत्कृष्ट अनुभूति हो जहाँ हामी अनुभव गर्छौं कि हामी ईश्वरीय संगतिमा छौं । यस अवस्थामा कुनै आवश्यकता अथवा चाहँना हुँदैन, केवल आन्नद, प्रेम, कृतज्ञता र ईश्वरसँग एकरुप भएको भावना हुन्छ । प्राय: यो आँसु, कम्पन इत्यादि जस्तो केही शारीरिक अभिव्यक्तिको साथ हुन्छ । यसले साधनाको रुपमा गर्ने सबै कुरालाई अर्थ दिन्छ र दिव्यताको सार हाम्रो जीवनमा ल्याउँछ । हामीलाई लाग्छ कि ईश्वर वा गुरु हामीसँगै हिंडि रहनु भएको छ । त्यो क्षण, तनाव कम हुन्छ । आध्यात्मिक भाव जति अधिक हुन्छ, ईश्वरसँग निकटताको भावना पनि त्यति नै अधिक हुन्छ ।

कहिलेकाँही हाम्रो आध्यात्मिक भाव सहजै जागृत हुन्छ जब हामी ईश्वरप्रति कृतज्ञता अनुभव गर्दछौं वा ईश्वरले हाम्रो लागि के गर्नुभयो त्यो कुरा सम्झन्छौं । तर हाम्रो जीवनमा सतत रहनको लागि हामीले मन र बुद्धिको स्तरमा आध्यात्मिक भाव वृद्धि गर्न निरन्तर प्रयास गर्नु पर्छ ।

भाव (आध्यात्मिक भावना) बढाउनको लागि केहि सजिलो उपायहरू अगाडि दिइएका छन् ।

• दैनिकक्रियाकलापहरु भावको साथ गर्न सक्छौं कि हामीले यस मार्फत ईश्वरको सेवा गरिरहेका छौं । उदाहरणको लागी, घर सफा गर्दा, हामी ईश्वरको घर सफा गर्दैछौं भन्ने मनोवृत्ति र आध्यात्मिक भाव राख्न सक्छौं । खाना पकाउँदा हामी ईश्वरको लागि खाना पकाउँदैछौं भन्ने आध्यात्मिक भाव राख्न सक्दछौं । हामी यो भाव राख्न सक्छौं कि काममा हाम्रो कर्तव्य पालन गर्दा ईश्वरको सेवा गरिरहेका छौं ।
• हामी सबै कठिन समस्याहरुलाई कृतज भावको साथ सम्झिन सक्छौं जहाँ ईश्वरको सहायताको महसूस गर्न सक्दछौं र ईश्वरको कृपाको कारण परिस्थितिको समाधान भयो । हामी ती सबै अनुभूतिहरु सम्झन सक्छौं जुन ईश्वरले हामीलाई हाम्रोआध्यात्मिक यात्राको समय विश्वास दृढ बनाउन सहायता गर्नु भयो । कृतज्ञताको भावना आध्यात्मिक भावना (भाव) विकास गर्न एउटा महत्वपूर्ण घटक हो ।

एउटा सम्झनु पर्ने महत्त्वपूर्ण कुरा हो कि हामी भावको अवस्थामा निरन्तर रहन सक्षम हुँदैनौं । तर याद राख्नुहोस् त्यो हाम्रो लक्ष्य हो जुन हामी प्राप्त गर्न प्रयास गरिरहेका छौं । भावको निरन्तर अवस्थामा रहिरहनु उच्च आध्यात्मिक स्तरमा मात्रै सम्भव हुन्छ । त्यसकारण यदि तपाईले सुरुमा भाव अनुभव गर्न सक्षम हुनु भएन भने निराश नहुनुहोस् । भाव बढाउन निरन्तर प्रयास गर्नु यो अधिक महत्वपूर्ण हुन्छ । जब हामी अथक प्रयास गर्छौं, तब ईश्वरले हामीलाई भाव र उहाँको दिव्य उपस्थिति अनुभव गर्ने उपहार दिनुहुन्छ । भाव अनुभव गर्नको लागी प्रयास गर्न सक्ने विषयमा अधिक जानकारीको लागी कृपया हाम्रो भाव (आध्यात्मिक भावना्) खण्ड पढ्नुहोस् ।

१०. त्याग

साधकले सामना गर्नुपर्ने चुनौतिहरू

धेरै साधकहरूलाई थाहा हुँदैन कि साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) मा कसरी अगाडि बढ्ने । यसमा योगदान पुर्‍याउने मुख्य घटक हो दैनिक दिनचार्यको साथ आफ्नो आरामको क्षेत्र । आफ्नो आरामको क्षेत्र भन्दा बाहिर जान चाहदैन्न् । तसर्थ, साधक आफ्नो साधनामा अधिल्लो चरणको पाइलाहरु चाल्दैनन् ।

साथ-साथै मानिसहरुको धेरै लगावहरु हुन्छन् – त्यो शारीरिक वा भावनात्मक हुन सक्छ । उनीहरुको गलत धारणा हुन्छ कि जुन चिजहरुसँग लगाव हुन्छ तिनीहरुले स्थायी खुशी प्रदान गर्दछ । तर यो कुरा सत्य भन्दा धेरै टाढा छ । तपाईलाई थाहा छदैछ, हामी यस्तो संसारमा बाँचिरहेका छौं जहाँ निरन्तर परिवर्तन भइरहेको हुन्छ र जुन चीजहरूसँग हाम्रो लगाव छ ती चीजहरू परिवर्तन भयो भने हामीलाई असीम दुःख हुन्छ । आफ्नो ईच्छाहरूलाई छोडने र आफ्नो सुविधा क्षेत्र भन्दा बाहिर जाने, यो कुरा गर्नु भन्दा भन्न सजिलो हुन्छ ।

त्यसो भए यसको समाधान के हो ?

त्यागले कसरी सहायता गर्दछ र यसको बारेमा कसरी जान्ने :

त्यागको आध्यात्मिक प्रयास गर्नको लागि ठोस शारीरिक, मानसिक र धनको त्याग गर्न आवश्यक हुन्छ वा ईश्वरको कार्य आध्यात्म प्रसारमा सहभागी हुने ।

तथापि जब ‘त्याग’, ‘संयम’ वा ‘चीजहरू छोड्ने’ कुरा उल्लेख गरिन्छ हामी मध्ये धेरैको गलत धारणा हुन सक्छ की यसको अर्थ हो हामीले अन्ततः आफ्नो सांसारिक जीवन त्याग्नु पर्दछ । कसैले यस्तो सोच्न सक्छ, ‘के गर्ने यदि मैले त्यस्तो गरे तर बदलामा केही पनि पाएन भने ?’ यसले गर्दा हामी यस प्रकारको साधना (आध्यात्मिक अभ्यास) गर्न डराउँदछौं र हिचकिचाउँछौं ।

यस अभ्यासको भाव बुझ्नु महत्त्वपूर्ण छ । यसलाई प्रेमको साथ गर्नु आवश्यक हुन्छ, त्यस्तो अवस्थामा आफुले त्याग गरिरहेको अनुभव पनि हुँदैन । एउटा सांसारिक उदाहरण जसले हामीलाई यस प्रकारको त्याग बुझ्न सहायता गर्छ त्यो हो आमा, बाबाले आफ्ना बच्चाहरूको लागि गरेको त्याग । उनीहरु आफ्ना बच्चाहरूले उत्तम अवसरहरू पाओस् भनेर निश्चित गर्न धेरै कठिनाइहरू र त्याग गर्दछन् । उनीहरूले यसलाई कहिल्यै पनि कठिनाइको रुपमा महसूस गर्दैन्न् किनभने यो प्रेमसँग गरिन्छ । आध्यात्मिक अभ्यासको रूपमा त्याग गर्नु पनि त्यस्तै हुन्छ । केवल भिन्नता यो हुन्छ कि यहाँ हामी आफ्नो सृष्टिकर्ताबाट प्राप्त गरेको थोरै अंश उहाँको सेवा गरेर फिर्ता गर्दछौं । तर यसको लागि मेहनत गर्नुपर्छ र व्यक्ति अझै पनि आफ्नो सुविधा क्षेत्रबाट बाहिर जान र आफ्नो मन, शरीर वा धनको त्याग गर्न संकोच गर्दछ ।

त्यसैले हामी त्यागको सानो रुपबाट सुरु गर्न सक्छौं । मानिलिनुहोस् तपाईको एउटा बानी छ जसमा तपाई लक्ष्यहीन रूपमा फेसबुक जस्तो सामाजिक मिडिया च्यानल हेर्नुहुन्छ र तपाई आफ्नो फेसबुक पोष्टको लाईक संख्या जाँच गर्न एक घण्टा समय बिताउनु हुन्छ । अब मनको एउटा सानो त्यागको रुपमा त्यो समयमा तपाई एकाग्रताको साथ नामजप साधना गर्नुहोस् । तपाईले महसूस गर्नुहुने छ कि प्रतेक पटक तपाई ईश्वरको नजिक जानु हुन्छ वा उहाँको सेवा गर्नु हुन्छ तपाईलाई फाइदा हुन्छ – त्यो शारीरिक, मानसिक वा सधै आध्यात्मिक हुन सक्छ ।

जब हामी स्वयंलाई अर्पित गर्छौं – चाहे त्यो मन, शरीर वा धन होस् – हामी ईश्वरको कृपा प्राप्त गर्नको लागि आफु भित्र खाली ठाउँ सिर्जना गर्दछौं । जब हामी हाम्रो सुविधा क्षेत्रबाट बाहिर गएर ईश्वर तर्फ एक पाइला बढाउने प्रयास गर्दछौं, हामी अनुभव गर्न सक्छौं कि उहाँले हाम्रो लागि अझै धेरै गरिरहनु भएको छ । यसले हामीलाई दिव्यता अनुभवको लागि हाम्रो सांसारिक अस्तित्वलाई धेरै भन्दा धेरै त्याग गर्न विश्वास दिन्छ ।

केही माध्यमहरुबाट हामी त्याग गर्न सक्छौं :

• सत्सेवा (ईश्वरको सेवा) गर्नको लागि आफ्नो खाली समय दिने
• उहाँको सेवा गर्नको लागी हाम्रो कला र कौशल अर्पणगर्ने
• आध्यात्मफैलाउन मद्दत गर्नको लागि दान दिने
• यदि हामीसँग केहि पनि छैन भनेपनि हामीसँग भौतिक शरीर छ । हामी आध्यात्मिक कार्यशालाको लागि परिसर सफा गर्न मद्दत गर्न सक्छौं ।

त्याग आफ्नो क्षमता अनुसार गर्न सकिन्छ । जब हाम्रो साधनाको गुणस्तर र मात्रा बढ्दै जान्छ, हाम्रो त्याग गर्ने चाहना स्वतः बढ्दछ । अन्तत: हामीले शरीर, मन र धनसँग सम्बन्धित हाम्रो  सबै ईच्छाहरुको त्याग गर्नु पर्दछ । जब हामी हाम्रो सांसारिक जीवनको सबै ईच्छाहरू पूर्ण रूपमा त्यागदछौं तब हामी ईश्वरलाई पूर्ण रूपमा अनुभव गर्न सक्छौं ।

अधिक जानकारीको लागि कृपया खण्ड त्याग पढ्नुहोस् ।

११. प्रीति (आध्यात्मिक प्रेम)

साधकले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीहरू

आजको संसारको कठोर वास्तविकता भनेको अधिकांश व्यक्तिहरू स्व-केन्द्रित हुन्छन् । व्यक्तिहरु जो अरूको बारेमा वास्तवमा सोच्दछन् र अरुलाई आफू भन्दा बडी प्राथमिकता दिन्छन्, उनीहरु दुर्लभ हुन्छन् । 

ईश्वरको प्रेम, जुन आध्यात्मिक प्रेम हो वा प्रीति अरूको लागि निःस्वार्थ प्रेमको प्रतीक हुन्छ । धेरै उच्च आध्यात्मिक स्तरको सन्तहरूले अरूप्रति र सम्पूर्ण सृष्टिको लागि निःस्वार्थ प्रेम गर्नुहुन्छ ।

ईश्वरको यो अनौठो गुणले उहाँलाई सबै मानवजाति र आध्यात्मिक आयामका सबै सूक्ष्म इकाई प्रति मायालु बनाउँदछ ।

यदि साधक ईश्वरसँग एकरुप (लीन) हुन चाहन्छ भने, प्रीति आध्यात्मिक गुण बढाउने प्रयास गर्नुपर्छ किनकि तेल पानीसँग भिन्न गुण भएको कारण मिसिन सक्दैन । त्यसै गरि स्व-केन्द्रित व्यक्ति भगवानसँग एकरुप हुन सक्दैन किनकि भगवानको गुण हो प्रीति ।तर स्वार्थी र स्वकेन्द्रित संसारले घेरिएको अवस्थामा व्यक्तिले निःस्वार्थ प्रेमको प्रदर्शन गर्ने प्रयास सजिलो हुँदैन । आजको संसारमा, हामीले आफैंलाई पहिलो प्राथमिक्ता दिनु सामान्य बानि भैसकेको छ । हामी डराउँदछौं कि अरूले हामीलाई नम्र हुँदा कम्जोर ठानेर हाम्रो फाइदा उठाउन सक्छन् ।

त्यसोभए कसरी आजको संसारमा एउटा मायालु व्यक्तिमा परिवर्तन हुन सकिन्छ ?

त्यसैले कसरी प्रीति (आध्यात्मिक प्रेम) को अभ्यास गर्ने यो चरण आउँदछ ।

प्रीतीको अभ्यासले कसरी साधकलाई सहायता गर्दछ

यदि यहाँ एउटा चीज छ जसले सबै सीमाना पार गर्दछ, त्यो हो प्रेम ।

तपाईसँग आध्यात्मिक ज्ञान हुन सक्छ, तर यदि तपाईसँग प्रेम छैन भने, मानिसहरुले तपाईसँग घनिष्ठता अनुभव गर्दैनन् ।

 प्रेम हाम्रो सबै कार्य, बोली र व्यवहारमा देखिनु पर्छ, यो प्रत्येक जीवित प्राणी र निर्जीव वस्तुहरुको लागि हुनु पर्छ र यो प्रेम भित्रबाटनै आउनु पर्छ । यसको नक्कल पार्न सकिदैन । ईश्वर सोच्नुहुन्छ कि सारा संसार उहाँकै हो, त्यसकारण हामी अन्ततः त्यो चरणमा पुग्नु पर्छ जहाँ हामीले पनि सोच्नु पर्दछ कि पुरै संसार हाम्रो हो । अनि मात्रै, हामी ईश्वरसँग एक हुन सक्छौं ।

हामी एक दिनमा प्रीति (आध्यात्मिक प्रेम) भएको व्यक्तिमा परिवर्तन हुन सक्दैनौं ।

त्यसकारण, हामीले साना दैनिक प्रयासहरू गरेर यसलाई सुरु गर्न आवश्यक छ, जसको केही उदाहरणहरू तल दिईएको छ ।

• अरूको लागि केहि गर्ने र पछि अरूको लागि केही गर्नको लागि आफ्नो बाटो भन्दा पनि फरक बाटो जाने
• ‘मेरो इच्छा‘ को सट्टा ‘अरूको इच्छा‘ अनुसार कार्य गर्ने, प्रीति अभ्यास गर्नको लागी यो एउटा महत्वपूर्ण प्रयास हो ।
• नम्र र मायालु तरिकाले बोल्ने
• स्वभाव दोष निर्मूलन प्रक्रियाबाट आफ्नो अपेक्षाहरुकम गर्न प्रयासहरू गर्ने
• अरूप्रति आलोचना र पूर्वाग्रह नराखि सहनशील र बुझकी हुने
• निःस्वार्थ भावले कार्यहरु गर्नु
• सामान्यतया सबै कुरामा भगवानलाई देख्ने प्रयास गर्ने र भाव (आध्यात्मिक भावना) राख्ने कि अन्यको सेवाबाट तपाई ईश्वरको सेवा गर्दै हुनुहुन्छ ।
• अन्यको परिस्थितिमा सहानुभूति देखाउने प्रयास गर्ने ।
• अन्यकोप्रशंसा र उनीहरु प्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने ।
• माफी दिनको लागि अभ्यास गर्ने  । जहाँ तपाईले माफी मात्रै होइन, पुरै घटनालाई नै बिर्सनुहोस् ।
• अरूलाई आध्यात्मको महत्त्व बुझाउन मद्दत गर्ने र उनीहरूलाई साधनाको अभ्यास गर्न मद्दत गर्ने

सुरुमा, यो सह-साधकहरु र प्रियजनहरूसँग अभ्यास गर्न सकिन्छ । बिस्तारै-बिस्तारै, हामी यसको अभ्यास क्षेत्रलाई बढाउन सक्छौं जसमा साथीहरू, सहकर्मीहरु, परिचितहरु, अज्ञात व्यक्तिहरु, जनावरहरु, निर्जीव वस्तुहरू र हाम्रो शत्रुहरू पनि समावेश गर्न सक्दछौं ।

जब हामी त्यस्ता प्रयासहरू हाम्रो दैनिक जीवनको एउटा हिस्सा बनाउँछौं, हामी अरूप्रति बढी मालायु हुन्छौं । हामी कुनै अपेक्षा बिनानै अरूको निःस्वार्थ सेवाबाट आनन्दित अनुभव गर्न थाल्छौं । यसले हामीलाई अधिक प्रयास जारी राख्नको लागि प्रोत्साहित गर्दछ । सुरुमा हामीले अरू प्रति बढी सोच्ने प्रयास गर्नु पर्छ,  र पछि जब ७०% आध्यात्मिक स्तर हुन्छ अर्थात सन्तपद प्राप्त हुन्छ तब वास्तबमा प्रीति विकसित हुन थाल्छ ।

थप जानकारीको लागि कृपया खण्ड प्रीति (आध्यात्मिक प्रेम) पढ्नुहोस् ।

१२. निष्कर्ष

आध्यात्मशास्त्र अनुसार, जीवनको मुख्य उद्देश्य आध्यात्मिक प्रगति गर्नु हो । यो सबै मानवीय लक्ष्य र प्रयासहरू भन्दा महान हुन्छ । आध्यात्मको परम चरण तर्फ जादा हामीलाई अनन्दको अनुभव गर्ने उपहार प्राप्त हुन्छ, जुन उत्कृष्ट रुपको खुशी हो र यो खुशी केहीमा पनि निर्भर हुँदैन । यस अवस्थामा, व्यक्ति कुनै पनि परिस्थिति भएपनि आनन्दित रहन्छ । उच्च आध्यात्मिक स्तर भएका व्यक्तिहरूको प्रभाव यस्तो हुन्छ कि यसले सबै वरपरका चीजहरूलाई सकारात्मक रूपमा प्रभाव पार्दछ ।

संयुक्त राष्ट्र अनुसार, एउटा व्यक्तिको औसत आयु लगभग ७२ बर्षको हुन्छ । यसले हामीलाई हाम्रो लक्ष्यमा पुग्न ५० वयस्क वर्ष (वा लगभग १८२५० दिन) भन्दा केही अधिक समय दिन्छ  । यो लेख पढ्नेबेलामा तपाई कति उमेरको हुनु हुन्छ त्यसमा निर्भर गर्दछ, एक साधकको रूपमा तपाईले अनुभव गर्न सक्नु हुनेछ कि आध्यात्मिक लक्ष्य प्राप्त गर्नको लागि अब सीमित समय बाँकी छ । एउटा गम्भीर टिप्पणी, यदि हामी आध्यात्मिक स्तरको एक निस्चित स्तरमा पुगेनौ भने, कर्मको नियम (प्रारब्ध) अनुसार हामी पृथ्वीमा लेन-देन खतम गर्न फेरी जन्म लिनु पर्छ । कलियुगको वर्तमान युगमा पृथ्वीमा पुनर्जन्म लिनु भनेको सामान्यतय जीवनमा सुख भन्दा दु:ख बढी भोग्नु पर्नेछ ।

अब यहाँ एउटा कुरा छ जुन हामी कहिल्यै पनि फर्केर पाउने छैनौं – त्यो हो समय, र एउटा चीज जुन छिटै बित्दछ सक्छ – त्यो हो समय । एक दिन, हामी उठ्छौ र महसूस गर्छौं कि हामी हाम्रो जीवनको कष्टदायक अवस्थामा छौं र हामी छक्क पर्छौं समय कहाँ गयो । त्यसकारण, आध्यात्मिक रूपमा प्रगति गर्न चाहने साधकले प्रत्येक दिन गणना गर्नु आवश्यक हुन्छ किनकि आध्यात्मिक रूपमा उच्च आध्यात्मिक स्तरहसम्म बढ्नको लागि पुरै जीवन लाग्न सक्छ । हाम्रो प्रार्थना छ कि साधकहरूले यस ज्ञानको सदुपयोग गरेर अष्टांग साधना अर्थात गुरुकृपायोग अनुसार साधनाको अभ्यास गरेर द्रुत गतिमा आध्यात्मिक प्रगति गर्न सकोस् ।