1. देवताको नामजप तथा मन्त्रजपमा अन्तर – प्रस्तावना

धेरै मानिसहरू मन्त्रको अवधारणा सँग मोहित भएको छ र धेरै पटक भगवान को नाम जप सँग पर्यायवाची रूपमा प्रयोग गरिन्छ । नामजप र मन्त्रजप दुवैमा कुनै अक्षर, शब्द, मन्त्र वा वाक्य बारम्बार दोहराइन्छ, त्यसैले दुवैमा अन्तर बुझ्न कठिन हुन्छ । तर, आध्यात्मशास्त्रको दृष्टिकोणबाट, तिनीहरू दुवैमा धेरै तरिकामा अन्तर छन् र यस लेखमा हामीले मन्त्र जप र भगवानको नाम जपको तुलना बताएका छौं ।

2.मन्त्रको परिभाषा

मन्त्र शब्दको विभिन्न परिभाषाहरु छन्, जसले आध्यात्मिक सूक्ष्म भिन्नताहरु व्याख्या गर्दछ । सामान्यत: मन्त्रको अर्थ हो अक्षर, नाद, शब्द अथवा शब्दहरुको समूह; जुन आत्मज्ञान अथवा र्इश्वरीय स्वरुपको प्रतीक हो । मन्त्रजपले स्व-रक्षा अथवा विशिष्ट उद्देश्य साध्य गर्न सम्भव हुन्छ । मन्त्र दोहराउने समय विधि, निषेध तथा नियमको विशेष पालन गर्न आवश्यक हुन्छ । यो मन्त्र तथा मन्त्र साधना (मन्त्रयोग) को महत्वपूर्ण अंग हो ।

3. भगवानको नाम जपको परिभाषा

नमाजप भनेको कुनै पनि भगवानको नाम बार-बार दोहराउनु हो । मन्त्र जपको विपरीत, यसलाई कुनै पनि नियम, प्रतिबन्ध र नियमहरूको आवश्यकता पर्दैन किनकि यो जुनसुकै बेला र जहाँ पनि गर्न सकिन्छ । ईश्वरको नामको जप गर्नुको उद्देश्य ईश्वरको नाममा अन्तर्निहित दिव्य शक्तिलाई आत्मसात गरेर आध्यात्मिक रूपमा उन्नति गर्नु हो । यसका साथसाथै, अनिष्ट शक्तिहरुले हाम्रो साधनामा बाधा निर्माण गर्दछन्, तिनीहरुबाट रक्षा प्राप्त गर्न नामजप एक शक्तिशाली उपाय हो ।

प्रस्तुत तालिकाको माध्यमबाट नामजप तथा मन्त्रजपको तुलना गरेका छौं :

विशेषता	देवताको नामजप गर्ने	मत्रजप गर्ने
१.के यो बारम्बार दोहोर्याउन आवश्यक छ?	छ	छ
२. संकल्प१ को आवश्यकता	छैन	छ२
३. होम–हवन इत्यादि विधान	हुँदैन	हुन्छ
४. जपसंख्याको गिनती राख्ने	राख्न आवश्यक छैन	यो आवश्यक छ किनकि जप संख्यात्मक छ । यदि हामीले गिनती गरेनौं भने हामीले फल प्राप्त गर्दैनौं ।३
५. उद्देश्य	सकाम अथवा निष्काम	सकाम, स्व–रक्षा, शत्रुको नाश, सिद्धि प्राप्ति अथवा निष्काम
६. गुरु द्वारा दीक्षा	कनै देवताको नामजप गर्ने समय उहाँको नाममा नै त्यस देवताको शक्ति हुन्छ । त्यसैले गुरुद्वारा दीक्षाको आवश्यक्ता हुँदैन ।	गुरु द्वारा दीक्षाको आवश्यकत हुन्छ, किनकि गुरुको संकल्पबाट नै मन्त्रमा शक्ति आउँछ तथा मन्त्रको योग्य उच्चारण पनि गुरुले सिकाउनुहुन्छ ।
७. विधि–निषेध पालन	हुँदैन ।	हुन्छ । विधिको उदाहरण हो – मन्त्र जप गर्नुअघि नुहाउने, मन्त्रको अनुष्ठान गर्ने समय दूध, फलाहार गर्ने इ. । निषेधको उदाहरण मांसाहार नगर्ने इ. ।
८. योग्य उच्चारणको महत्त्व	आवश्यक छैन	शुद्ध उच्चारण गर्नाले नै लाभ हुन्छ ।
९. कहिले गर्ने ?	जहिले पनि, समयको बन्धन छैन ।	विशिष्ट समय, उदाहरण गायत्रीमन्त्रको उच्चारण सूर्योदय एवं सूर्यास्तको समय गर्नाले अधिक लाभ हुन्छ ।
१०. कहाँ गर्ने ?	जहाँ पनि गर्न सकिन्छ, जुन स्थान सात्त्विक छैन, त्यहाँ पनि गर्न सकिन्छ, उदा. स्नानगृह	पवित्र स्थानमा मात्र उदाहरण घर, नदी किनार , गोशाला, अग्निशाला, तीर्थक्षेत्र, उपास्य देवताको मूर्ति  सामुन्य इ.
११. हानि	छैन	अयोग्य उच्चारणले हानि ४ हुन सक्छ ।

टिप्पणी:

1. संकल्पको व्याख्याको लागि संकल्प, ब्रहमाण्डको शक्तिहरु मध्ये एक, यस लेखको सन्दर्भ लिनुहोस् ।
2. इन्टरनेटमा वा विभिन्न पुस्तकहरुमा हामी विभिन्न मन्त्रहरु भेट्छौं जुन कुनै विशेष उद्देश्यको लागि सुझाव गरिएको हुन्छ । विशेष लाभप्राप्तिको लागि हामी त्यस मध्य केही मन्त्रहरु स्वयंको लागि चुनछौं । तर कुनै मन्त्र जबसम्म कुनै सन्त वा गुरुद्वारा दिएको हुँदैन भने तबसम्म हामीलार्इ कुनै पनि लाभ हुँदैन अथवा मर्यादित स्तरमा नै लाभ हुन्छ ।
3. कुनै विशेष उद्देश्य प्राप्तिको लागि गरिने विभिन्न मन्त्रहरु निश्चित/विशिष्ट संख्यामा जप गर्नुपर्छ (उदा. १०८ अथवा १००८ पटक) । गिनती नगर्नाले हामीलार्इ कुनै पनि लाभ हुँदैन ।
4. कुनै पनि मन्त्रको परिणाम त्यसमा अन्तर्भूत एवं कार्यरत पञ्चतत्त्व अनुसार हुन्छ । यदि मन्त्र योग्य पद्धतिले गरेन भने अथवा मनानुसार गर्यौं भने हामीलार्इ त्यसमा अन्तर्भूत पञ्चतत्त्वबाट हानि हुन सक्छ । जस्तै यदि मन्त्र तेजतत्त्वसँग सम्बन्धित छ र हामीले आफ्नो मन अनुसार बारम्बार दोहोर्याउँछौं भने, हाम्रो शरीरमा उष्णता निर्मित भएर शरीरको कुनै पनि अंग वा कार्यमा प्रतिकूल प्रभाव पर्न सक्छ ।

4. वर्तमान कालमा नामजप सर्वोत्तम साधना हो

प्रत्येक युगको लागि, भगवानले एक निश्चित आध्यात्मिक अभ्यास निर्धारित गर्नुभएको छ जुन मानिसहरूले त्यस विशिष्ट युगमा सजिलै गर्न सक्छन् । हाम्रो जीवन आजको समयमा धेरै फरक छ जब मानिसहरूले मन्त्रजप साधना गर्न सक्दथे र सबै विधि-विधानका पालन पनि गर्न सक्दथे, जुन उसलार्इ फलप्राप्ति हेतु आवश्यक थियो । हाम्रो व्यस्त जीवनशैली र वातावरणको आध्यात्मिक अशुद्धता (रज तम प्रधान) जस्ता अन्य कारकहरूले, साधनाको अन्य योगमार्ग जस्तै ध्यानयोग, कर्मकण्ड इत्यादि मार्गबाट साधना गरि आध्यात्मिक उन्नति गर्न कठिन छ । त्यसैले आध्यात्मिक रूपमा विकसित सिद्धपुरुषहरु र सन्तहरूले वर्तमान कलियुगमा सबैको लागि सरल तथा सर्वोत्तम साधना, नामजप साधना बताउनु भएको छ । जुन साधनाको छ: मूलभूत तत्त्व अनुरुप छ र शीघ्र आध्यात्मिक उन्नति गर्नमा सहायक छ ।  

5. सारांश

• भगवानको नाम जप र मन्त्र जप दुवैमा कुनै अक्षर, शब्द, मन्त्र वा वाक्यलार्इ बार बार दोहराइन्छ, दुवैमा अन्तर छुटाउन कठिन हुन सक्छ । तर, यी दुवैमा धेरै भिन्नताहरू छन् । सबैभन्दा उल्लेखनीय भिन्नता भनेको कठोर विधि-विधानको पालन मन्त्रजपको समय गर्न आवश्यक छ ।
• नामजप र मन्त्रजप दुवैबाट आध्यात्मिक उन्नति गर्न सक्दछ । तर कालानुसार नामसाधना नै बताएको छ, जुन आध्यात्मिक उन्नति हेतु वर्तमान युगको सर्वोत्तम साधना हो ।
• जबसम्म सन्त अथवा गुरु हामीलार्इ विशेष रुपमा कुनै मन्त्रजप गर्नको लागि भन्नु हुँदैन, SSRF द्वारा शीघ्र आध्यात्मिक उन्नति गर्नको लागि नामजप साधनानै बताइन्छ ।