प्रार्थनाको प्रभाव – जीव प्रतिक्रिया मेशिनहरु (DDFAO) को उपयोग गरेर आध्यात्मिक अनुसन्धान

१. परिचय

नामस्कार र सबैलाई स्वागत छ

हामी आध्यात्मिक आयाममा २५ वर्ष भन्दा अगाडी देखिनै अनुसन्धान गरिरहेका छौं । अब पारम्परिक अनुसन्धानको विपरीत, जुन ५ इन्द्रियहरु, मन र बुद्धिको मिश्रणद्वारा प्रयोग हुन्छ, आध्यात्मिक अनुसन्धान केवल छैटौं इन्द्रियबाट मात्रै थाहा पाउन सकिन्छ । आध्यात्मिक अभ्यासको माध्यमबाट उन्नत छैटौं इन्द्रिय भएको साधकहरुले आध्यात्मिक संसारलाई अनुभव र आध्यात्मिक आयाममा देख्न सक्षम छन् र हामीलाई भन्दछन् जुन एउटा साधारण मानिसको लागि सम्भव हुँदैन ।

हालमा, बायोफिडब्याक यन्त्रको प्रगतिसँगै, हामीले यि यन्त्रहरु विभिन्न उत्तेजनाहरुको आभा, ऊर्जा प्रणालि र चक्रहरु मा प्रभाव अध्ययन गरिरहेका छौं । यो ठूलो फाइदा भएको छ किनकी यसले शारीरिक रूपले समर्थन गर्दछ र अनुसन्धानलाई प्रमाणित गर्दछ जुन हामीले पहिलानै आध्यात्मिक माध्यम मार्फत प्रमाणित गरेका थियौं ।

एउटा यस्तो यन्त्र DDFAO हो जुन मूलतः एक फ्रांसीसी परिचित छ जुन कम्प्युटर-एडेड स्क्रीनिंग र कार्यात्मक निदानको लागी खडा हुन्छ ।

२. DDFAO कसरी काम गर्दछ ?

DDFAO शरीरको विद्यत गतिविधिको माप गर्दछ, वास्तवमा त्यहि सिद्धान्तको उपयोग गर्दछ जुन प्रसिद्ध EEG र ECG मा उपयोग गरिन्छ तर मस्तिष्क र हृदयको गतिविध मात्र ध्यान केन्द्रित गर्नुको अपेक्षा सम्मपूर्ण शरीरमा इलेक्ट्रोसोमाटो ग्राम वा (ESG) रेकर्ड गर्नमा प्रविधि लागू हुन्छ ।

DDFAO मा समावेश उपकरण मूलत: हुन्

• प्लास्टिकको बक्समा राखिएको एउटा माप उपकरण
• ६ इलेक्ट्रोडहरु (electrodes):
  • निधारको लागि दुईटा आफै टासिने इलेक्ट्रोड
  • हातको लागि दुईटा plaques
  • र दुईटा plaques खुट्टाको लागि
• अनि कम्प्युटर सफ्टवेयर चलाउनको लागि

इलेक्ट्रोडस व्यक्तिको हात, खुट्टा र निधारमा टासिन्छ अनि शरीरमा बिजुलीको गतिविधि नापन व्यक्तिको शरीरमा कम बिजुलीको प्रवाह पारित गरिन्छ । त्यसपछि विभिन्न एल्गोरिदम (algorithms) चलाउँदै, तथ्याङ्क अन्ततः कम्प्युटरमा ग्राफिक ढाँचामा परिणाम प्रदर्शित गरिन्छ । एउटा यस्तो ग्राफिकल तथ्याङ्क हाम्रो चक्रहरु को अवस्था प्रदर्शित गर्दछ ।  म यो भिडियोमा चक्रहरूको बारेमा पछि आउने छुँ ।

३. DDFAO प्रयोग गरेर परीक्षण

अब हामीले DDFAO विभिन्न परीक्षण गर्नको लागि उपयोग गर्यौं जस्तै हाम्रो दैनिक गतिविघिहरुले कसरी आध्यात्मिक प्रभाव पर्छ र तिनीहरुले हाम्रो चक्रहरु अनि आध्यात्मिक अभ्यासमा कसरी प्रभाव पार्छ ।

हामी हरेक दिन मानिसहरुलाई हेर्छौं, साथी अनि सहयोगिसँग कुराकानी गर्छौं तर हामीलाई त्यसको आध्यात्मिक प्रभावको खासै भान हुँदैन ।  DDFAO को मद्दतद्वारा अब हामीले जुन व्यक्तिसँग कुराकानी गर्छौं त्यस व्यक्तिको आध्यात्मिक स्तर अनुसार प्रभाव देखाउन सक्छौं । हामीले अन्य तुलनात्मक परीक्षणहरु गरेका छौं जस्तै शाकाहारी र मांसाहारको प्रभाव, कपडाको प्रकारहरु, संगीतको प्रकारहरु जुन हामी सुन्छौं, र रक्सी अनि फलको रस जुन हामी पिउछौं  ।

कुण्डलिनी चक्रहरू सूक्ष्म अमूर्त केन्द्रहरू हुन् जुन मानव अस्तित्वको विभिन्न निकायहरुको कामकाजको लागि आवश्यक सूक्ष्म ऊर्जालाई बराबर सन्तुलनमा राख्दछ । यी चक्रहरूको कार्यप्रणाली त्यस चक्रसँग सम्बन्धित शरीरको अङ्गहरूको कार्यलाई असर गर्दछ ।

अब त्यहाँ सात मुख्य चक्रहरू छन् र तिनीहरु मेरुदण्डको स्तम्भसँग पंक्तिबद्ध बस्छन् ।

सात मुख्य चक्रहरु अर्थात ऊर्जा केन्द्र जसको अलग-अलग अनि सम्बन्धित गुणहरू छन् ती यस प्रकार छन् :

माथिल्लो चार चक्रहरू हृदय क्षेत्रबाट सुरु हुन्छ

• हृदय चक्र (अनाहत-चक्र): यो चाहना गुणसँग सम्बन्धित छ
• गला चक्र (विशुद्ध-चक्र): यो सांसारिक र आध्यात्मिक भावनाहरुको गुणसँग सम्बन्धित छ ।
• मध्य-आँखीभौं चक्र (आज्ञा-चक्र): यो एकाग्रताको गुणसँग सम्बन्धित छ
• सहसरार-चक्र: यो ईश्वरिय सिद्धान्तको अनुभव प्राप्त गर्नसँग सम्बन्धित छ

अब तीन तल्लो चक्रहरू अर्थात नाइटो क्षेत्रबाट सुरु भई मेरुदण्डको अन्तिम भागसम्म जान्छन् ती हुन्

• नाभि चक्र (मणिपुर चक्र) : यो चक्र मनपर्ने र मननपर्ने गुणहरुसँग सम्बन्धति हुन्छ
• स्वाधिष्टान-चक्र : यो चक्र कामुक, शारीरिक इच्छाहरुसँग सम्बन्धित हुन्छ
• मूलाधार-चक्र: यो चक्र मलमुत्र बिसर्जनसँग सम्बन्धित हुन्छ

अब माथिल्लो चार चक्रहरू आध्यात्मिक बृद्धिसँग सम्बन्धित छन् र तल्लो तीन चक्रहरू संसारभरिका रुचि अरुचिसँग सम्बन्धित छन् ।

४. DDFAO बायोफिडब्याक मेसिन प्रयोग गरी प्रार्थनाको प्रभाव अध्ययन

यस DDFAO प्रविधिको प्रयोग गर्दै, हामीले आध्यात्मिक अभ्यासको विभिन्न पक्षहरूको प्रभाव अध्ययन गर्न खोज्यौं जस्तै भगवानको नामको जप, सत्सङ्ग अथवा सन्ताको साथमा र उहाँहरुको प्रबचनहरु सुन्ने, सेवा गर्ने, प्रार्थना गर्ने, यी सम्बन्धहरुमा खोजका लागि विभिन्न समुहका साधकहरु मार्फत प्रयास गर्यौं ।

४.१ प्रार्थनाको लागि प्रयोगको स्थापना

यस भिडियोमा DDFAO प्रयोग गरेर इलेक्ट्रो-स्टोटोग्राफिक स्क्यानिंग प्रविधि (Electro-somatographic Scanning Technique) को प्रयोग गरेर विभिन्न चक्रहरूमा प्रार्थनाको प्रभाव देखाउनेछौं । DDFAO बाट प्राप्त भएको यी तथ्याङ्कहरू बार चार्ट (bar chart) र संख्यात्मक (numerical values) को रूपमा उपलब्ध हुन्छ । यस प्रविधिको प्रयोग गरेर हामीले सात कुन्डलिनी चक्रहरूसँग सम्बन्धित जैव-क्षेत्रीय (bio-field) ऊर्जालाई म्याप (mapped) गरियो अर्थात् साधकको शरीरको ऊर्जा केन्द्रहरु र हामीले साधकको सप्त चक्रहरुको तथ्याङ्क प्रार्थना पूर्व र प्रार्थना पश्चात लेख्यौं ।

४.२ प्रार्थनाको प्रभावको प्रयोग (experiment) को साथ साधकको अनुभव

श्रीमती श्रावणी पारब, गोवा स्तित SSRF अश्रमको साधक प्रयोगको एक हिस्सा थिइन, जसले प्रार्थना गर्नु अघि उनको अवस्था वर्णन गरिन् ।

अब तुलनाको लागि हामीले मात्रामत्मक विश्लेषण (quantitative analysis) र सात चक्रसँग जोडेको शरीरको जैव-ऊर्जाको (bio-energy) बार डायग्राम (bar diagram) स्क्यानिङ्गको (scanning) माध्यमबाट प्राप्त गरेको छ, यो प्रार्थना गर्नु भन्दा पहिला र प्रार्थना गरे पछिको हो ।

श्रीमती श्रावणी पारबको चक्रको अवस्था प्राथना गर्नुभन्दा अगाडी ।

प्रार्थना गर्नुअघि स्क्यानिङ दिउसो १२: ३३ मिनेटमा र प्रार्थना गरेपछि साझँ ५:३१ मिनेटमा स्क्यानिङहरूको चार्ट निम्नानुसार थिए:

Y – axis  संख्यात्मक तथ्याङ्क दर्साउँछ । Y – axis  मा ० भन्दा तलको तथ्याङ्क नकारात्मक र ० भन्दा माथि सकारात्मक तथ्याङ्क दर्साछँछ । अब बायाँ देखि दायाँका बारहरू (bars) मूलतः १ देखि ७ सम्मको चक्रहरु हुन्, र जसले बायाँमा मूलाधार चक्रदेखि सुरु भई दायाँमा सहसरार चक्र, यी ७ चक्रहरुको  जैव-ऊर्जा दर्साउँछ । बार चार्ट (bar chart) मा उपलब्ध जानकारी संख्यात्मक रूपमा उपलब्ध पनि छ ।

अब कुण्डलिनी चक्रहरूको बारेमा जानकारी प्राप्त गर्नुको महत्त्व यो हो कि यी सात चक्रहरू ऊर्जा केन्द्रहरु हुन् र तिनीहरूले सूक्ष्म शरीरमा सूक्ष्म ऊर्जा प्रवाहको तालमेल मिलाउनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । बाहिरबाट सूक्ष्म कालो ऊर्जा तथा सकारात्मक ऊर्जा ईश्वरीय चेतना (चैतन्य) लिने र शरीरभरि सन्चारण यी चक्रहरुद्वारा गरिन्छ ।

अब हामी प्रार्थना गरिसके पछि श्रीमती श्रावानीको चक्रको अवस्थाको बार चित्र (bar diagram) हेर्यौं ।

श्रीमती श्रावानी परबको प्रार्थना गरेपछि चक्रहरुको स्थिति । अब म मेशीनबाट प्राप्त तथ्याङ्कद्वारा सात चक्रहरुको स्थिति बुझाउने प्रयास गर्नेछु ।

• तपाई देख्न सक्नु हुन्छ की मूलाधार चक्र प्राथना गर्नु अगाडी -१ थियो र प्राथना पछि -२९ भयो ।
• स्वाधिष्ठान चक्र प्राथना अगाडी सुरुमा -२ थियो र प्राथना पछि -२३ भयो ।
• मणिपुर चक्र सुरुमा +२ थियो र त्यसपछि -२१ भयो ।
• अनाहत चक्र अथवा हृदय चक्र सुरुमा +१ थियो र त्यसपछि गएर +१४ सम्म पुग्यो ।
• विशुद्ध चक्र अथवा घाँटीको चक्र प्राथना गर्नु भन्दा अगाडी -२९ थियो र प्राथना गरि सकेपछि -३ भयो ।
• आज्ञा चक्र प्राथना अगाडी -४४ थियो र प्राथना गरेपछि -११ सम्म पुग्यो ।
• सहस्रार चक्र प्राथना अगाडी -१९ थियो र त्यसपछि +६ भयो ।

माथिको तालिका सात चक्रहरुको प्राथना गर्नु भन्दा अगाडी र प्राथना गरि सकेपछिको भिन्नता देखाउँदछ ।

तपाई देख्न सक्नु हुन्छ की श्रीमती पाराबले जे अनुभव गर्नु भयो प्राथना गर्नु भन्दा अगाडी र प्राथना गरि सकेपछि स्पष्ट अन्तर छ ।
यहाँ हामीले एउटा व्यक्तिको तीव्र प्रार्थनाको प्रभावको केवल एउटा उदाहरण प्रस्तुत गरेका छौं ।

५ . यस प्रयोगको प्रमुख निष्कर्षहरू

• यो स्पष्ट हुन्छ कि शरीरको माथिल्लो भागको, अर्थात् सहस्रार चक्र, आज्ञा चक्र, विशुद्ध चक्र र अनाहत चक्रहरू प्रार्थना गरेपछि सक्रिय भए । यी चक्रहरूको सक्रियता आध्यात्मिक अभ्यासको सम्भावना बढाउँदछ किनकि तिनीहरू सिक्ने र एकाग्रतासँग सम्बन्धित छन् ।

• अनि शरीरको तल्लो भागको चक्रहरू अर्थात् मणिपुर, स्वाधिष्ठान र मूलाधार, प्रार्थना गरेपछि आझै निष्क्रिय भयो ।

यहाँ तल्लो चक्रहरु निष्क्रिय हुनु वास्तवमा सकारात्मक सङ्केत हो । यी केन्द्रहरू मनपर्ने र मननपर्ने र संसारिक इच्छाहरूसँग सम्बन्धित छन् । जब एउटा व्यक्ति आध्यात्मिक अभ्यास गर्दछ उनको मनपर्ने र मननपर्ने निष्क्रिय हुँदै जान्छ जसले हाम्रो धेरै मानसिक ऊर्जा खर्च गर्दछ । व्यक्ति आफ्नो आध्यात्मिक अभ्यासमा अधिक ध्यान केन्द्रित गर्न सक्षम हुन्छ र सम्बन्धित अङ्हरु चलाउनको लागी आवश्यक ऊर्जा मात्र उपयोग गर्दछ । अब तपाई देख्न सक्नुहुन्छ श्रीमती पाराबको प्रार्थना अघि र पछिको अवस्थाको परिणाममा स्पष्ट भिन्नता छ । माथिल्लो चक्रहरू अधिक सक्रिय भएका छन् र तलका चक्रहरू निष्क्रिय भएका छन् ।

५.१ तथ्यायाङ्क फरकहुनुको आध्यात्मिक विज्ञान

अब हामी तथ्याङ्क फरक हुने कारनको विज्ञानलाई हेरौं । माथिल्लो चार चक्रहरू आध्यात्मिक अभ्यास र सात्विक तत्वसँग सम्बन्धित छन्, अर्कोतर्फ निम्न तीन चक्रहरू माया (Great Illusion) र रज-तम गुणहरुसँग सम्बन्ध हुन्छन् । सत्व, राज र तम अधिक बुझ्नको लागी, कृपया हाम्रो लेख पढ्नुहोस ।

अब यो रोचक भाग हो, चक्रहरुले मनमा ९०% असर गर्दछ र शरीरमा मात्र १०% प्रभाव पार्दछ, त्यसैले तल्लो चक्रहरू निष्क्रिय हुन यसको प्रभाव मुख्यतया मनमा हुन्छ, रज-तम विचारहरू अथवा इच्छाहरू र रुचि-अरुचि, तिनीहरू सबै कम हुन्छन् र अन्तमा उच्च आध्यात्मिक स्तरमा रोकिन्छन् । यही कारणले माथिल्लो चक्रहरु अधिक कार्यहरू गर्न सक्दछन् वा अधिक आध्यात्मिक अभ्यास राम्रोसँग गर्न सक्छ । माथिल्लो चक्रहरू आध्यात्मिक अभ्यासको माध्यमबाट सक्रिय हुँदा सत्व घटकमा अझ सुधार हुन  मद्दत गर्दछ । यहाँ हामीले तीव्र प्रार्थनाको प्रभावको एक मात्र उदाहरण प्रस्तुत गरेका छौं ।

६. सारांशमा

यस प्रयोगको प्रमुख निष्कर्षहरू हेरौं

• यो स्पष्ट हुन्छ कि शरीरको माथिल्लो भागको चर चक्रहरु: सहस्रार, आज्ञा, विशद्ध र अनाहत चक्रहरू प्रार्थना गरेपछि अधिक सक्रिय हुन्छन् । यी चक्रहरूको सक्रियता आध्यात्मिक अभ्यासको क्षमता बढाउँदछ किनकि तिनीहरू सिक्ने र एकाग्रतासँग सम्बन्धित छन् |

• अनि शरीरको तल्लो भागको चक्रहरू अर्थात् मणिपुर, स्वाधिष्ठान र मूलाधार, प्रार्थना गरेपछि निष्क्रिय हुन्छन् ।

व्यक्ति आध्यात्मिक अभ्यासमा अधिक ध्यान केन्द्रित गर्न सक्षम हुन्छ र सम्बन्धित अङ्ग चलाउनको लागि आवश्यक ऊर्जा मात्र उपयोग गर्दछ ।

मलाई आशा छ कि तपाईले भिडियोबाट धेरै कुरा सिक्नु भयो होला जुन विभिन्न प्रयोगहरुको सम्भावनाहरु पत्ता लगाउन थाल्छ, जसले हाम्रो अवस्थामा सुधार र जीवनको सहि उद्देश्य र्इश्वर प्राप्ति गर्नको लागि आध्यात्मिक अभ्यासमा पनि सुधार हुन्छ ।